جیره نویسی چیست | فرآیند فرمولاسیون خوراک
جیره نویسی یا فرمولاسیون خوراک روشی برای تولید یک رژیم غذایی متعادل برای حیوانات با انتخاب و مخلوط کردن اجزای مواد مختلف، در مقادیر مناسب برای رفع نیازهای غذایی خاص یک حیوان مشخص است. به فرآیند جیره نویسی فرمولاسیون خوراک نیز می‌گویند. در این فرمولاسیون سن، وزن، اهداف تولید و سایر نیازهای فیزیولوژیکی حیوان در نظر گرفته می‌شود.
هدف از نوشتن فرمول برای تولید خوراک، ارائه یک جیره غذایی مقرون به صرفه، خوش طعم و از نظر تغذیه ای مناسب برای ارتقاء رشد، سلامت و بهره‌وری بهینه دام و طیور است. هنگامی که تمامی این اهداف برآورده شوند، حیوان به احتمال زیاد رژیم غذایی را مداوم مصرف می‌کند.
فرمولاسیون خوراک نیازمند درک کاملی از موارد زیر است:
- نیازهای تغذیه‌ای گروه طیور یا دام (مانند مرغ تخمگذار، جوجه گوشتی یا مرغ مادر)
- مواد تشکیل‌دهنده خوراک از نظر ترکیب تغذیه‌ای و محدودیت‌ها از نظر تغذیه و فرآوری
- هزینه و در دسترس بودن مواد تشکیل‌دهنده.
مقاله: همچنین می‌توانید مقاله خوراک دام و طیور مطالعه فرمایید.
فرآیند فرمولاسیون خوراک
جیره نویسی خوراک، که اغلب به عنوان فرمولاسیون کم‌هزینه نیز شناخته می‌شود، فرآیند تطبیق نیازهای تغذیه‌ای یک گروه از حیوانات با محتوای مواد مغذی مواد تشکیل‌دهنده (مواد خام) در دسترس به روش اقتصادی است. همانطور که قبلاً ذکر شد، این نیاز درک عمیقی از نیازهای حیوان، محتوای مواد مغذی از جمله مقادیر هضم و قیمت مواد تشکیل‌دهنده مرتبط است.
در دانش فرمولاسیون خوراک، از یک فرمول ریاضی برای استخراج مقادیر هر ماده تشکیل‌دهنده‌ای جیره غذایی استفاده می‌گردد. تا زمانی که مواد تشکیل دهنده تعدادشان محدود باشد، نوشتن این فرمول ساده‌تر است. اما زمانی که مواد تشکیل‌دهنده متعدد در مقادیر مختلف با هزینه‌های متفاوت باشند، فرمول‌های پیچیده‌تری مورد نیاز است. امروزه بسته‌های فرمولاسیون خوراک متعددی که دارای عملکردهایی فراتر از تطبیق ساده نیازهای تغذیه‌ای با محتوای مواد مغذی مواد تشکیل‌دهنده در دسترس هستند.
اگرچه مهمترین کار در آماده‌سازی یک فرمولاسیون دقیق و اقتصادی جیره غذایی، آزمایش ترکیب شیمیایی مواد تشکیل‌دهنده در دسترس برای استفاده است. به همین دلیل امروزه اکثر کارخانه‌های خوراک، مجهز به آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت (Quality Control(QC)) هستند. کارخانه‌های خوراک، برای ارزیابی خوراک تولید شده، از آزمایش ترکیبات شیمیایی مواد تشکیل دهنده استفاده می‌کنند.
هنر جیره نویسی | فرمولاسیون معمولی
جیره نویسی خوراک هم علم و هم هنر است. فرمولاسیون خوراک نیازمند دانش عمیق تغذیه حیوانات، به ویژه نیازهای تغذیه‌ای و ترکیب تغذیه‌ای مواد تشکیل‌دهنده است. همچنین نیازمند این است که متخصصان تغذیه بدانند آیا استفاده از نسبت‌های خاصی از برخی مواد تشکیل‌دهنده بر مسائلی مانند جریان خوراک از طریق آسیاب، کیفیت پلت جیره غذایی، پاسخ جیره غذایی به افزودنی‌های خوراک یا سلامت روده حیوان تأثیر خواهد گذاشت یا خیر؟! در یک جیره غذایی گروه خاصی از دام یا طیور نوشته شده، به طور معمول ارزش انرژی به صورت انرژی متابولیسمی خوراک (kcal یا MJ ME/kg) به همراه میزان پروتئین خوراک ارائه می‌شود. همچنین به صورت کلی میزان عناصر معدنی و اسیدهای آمینه قابل هضم را نیز ارائه می‌دهند.
در نهایت، مقرون به صرفه بودن فرمول اهمیت دارد. برای برخی از عملیات، این احتمالاً به معنای بهترین کارایی تبدیل خوراک حیوان است، در حالی که برای برخی دیگر شاید به معنای کمترین هزینه برای هر واحد محصول باشد. به همه این دلایل در کنار دانش خوراک دام و طیور، نیاز به نوآوری و صبوری زیاد دارد.
بطور کلی از عوامل موثر در جیره نویسی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نوع دام یا طیور: نیازهای غذایی مرغ مادر، از مرغ تخمگذار، از جوجه گوشتی متفاوت است.
- سن حیوان: نیازهای غذایی یک گوساله با یک گاو بالغ متفاوت است.
- مرحله تولید: نیازهای غذایی یک گاو آبستن با یک گاو شیرده متفاوت است.
- سطح تولید: نیازهای غذایی یک گاو شیری پر تولید با یک گاو کم تولید متفاوت است.
- کیفیت مواد غذایی: کیفیت مواد غذایی مورد استفاده در جیره، تاثیر مستقیمی بر ارزش غذایی آن دارد.
- شرایط محیطی: دما، رطوبت و سایر عوامل محیطی بر نیازهای غذایی حیوان تاثیر می‌گذارند.
مراحل فرمولاسیون خوراک
فرآیند فرمولاسیون خوراک را می‌توان به چند مرحله تقسیم کرد:
- تعیین نیازهای غذایی حیوان: همچون سن، وزن، اهداف تولید و سایر نیازهای بیولوژیکی
- انتخاب مواد تشکیل‌دهنده خوراک: ترکیبات انتخاب شده مواد غذایی لازم در نسبت‌های مناسب برای رفع نیازهای حیوان
- تعیین محتوای مواد مغذی مواد غذایی: بررسی و تجزیه و تحلیل مواد از نظر محتوای پروتئین، انرژی، فیبر، ویتامین و مواد معدنی
- محاسبه ترکیب مواد مغذی خوراک: استفاده از فرمول‌های ریاضی برای اطمینان از اینکه خوراک حاوی مواد مغذی مورد نیاز در مقادیر صحیح
- آزمایش خوراک: آزمایشی شامل نظارت بر رشد، سلامت و عملکرد حیوانات
پس از آماده سازی خوراک حتما باید به‌طور مداوم نظارت بر عملکرد حیوان داشته باشید، تا مطمئن شوید تمامی نیازهای تغذیه آن را فراهم می‌کند.
اهمیت فرمولاسیون خوراک
فرمولاسیون خوراک در تغذیه دام و طیور اهمیت حیاتی دارد. چرا که اول از همه عملکرد حیوان را بهبود بخشیده و باعث رشد بهینه، تولید شیر یا تخم مرغ و یا گوشت بیشتر می‌گردد. در صورت تغذیه درست حیوان، استخوان، ماهیچه، بافت و سیستم ایمنی بدن به درستی کار می‌کند که عملکرد حیوان را بهبود می‌بخشد.
علاوه بر موارد ذکر شده، فرمولاسیون خوراک باعث کاهش هزینه‌ها می‌شود. با جیره‌ی غذایی مناسب حیوانات نه بیش از حد تغذیه می‌کنند و نه کم، که منجر به عملکرد مطلوب و کاهش هزینه‌ها می‌گردد. در این بین همچنین در کنار توجه به ارزش غذایی خوراک، توجه به خواص فیزیکی مواد از جمله بافت، اندازه ذرات و طعم خوش آن و عاری از ناخالصی بودن آن نیز حائز اهمیت است.
حال برای جواب به این سوال که “چرا جیره نویسی اهمیت دارد؟” باید گفت:
- بهینه سازی رشد و تولید: یک جیره غذایی متعادل و مناسب، باعث افزایش رشد، تولید و بهبود کیفیت محصولات می‌گردد.
- کاهش هزینه‌ها: با استفاده از جیره نویسی، می‌توان از هدر رفتن مواد غذایی جلوگیری کرده و هزینه‌های را کاهش داد.
- پیشگیری از بیماری‌ها: تغذیه نامناسب می‌تواند باعث بروز بیماری‌های مختلف در دام و طیور شود. جیره نویسی صحیح، به پیشگیری از این بیماری‌ها کمک می‌کند.
- بهبود کیفیت محصولات: جیره غذایی مناسب، بر کیفیت محصولات تولیدی مانند گوشت، شیر و تخم‌مرغ تاثیر مستقیم دارد.
خرید محصول: خرید خوراک دام – بهترین کنسانتره‌های دامی
روش‌های فرمولاسیون خوراک
روش‌های فرمولاسیون خوراک به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند: دستی و ریاضی یا آماری. در اینجا محبوب‌ترین روش‌های جیره نویسی خوراک آورده شده است:
- روش مربع پیرسون: این یک روش ساده و کارآمد برای فرمولاسیون خوراک با دو ماده اولیه است. شامل یافتن نسبت دو ماده اولیه و تعیین مقدار مورد نیاز برای تولید مقدار مشخصی از خوراک است. با این حال با کمی ریاضی بیشتر می‌توان از این روش از مواد بیشتر هم استفاده کرد. این روش به ویژه زمانی مفید است که دسترسی به نرم‌افزارهای تخصصی محدود باشد. از این روش به خصوص در زمان استفاده از علوفه‌ها با کیفیت متفاوت می‌توان استفاده کرد. ننکته کلیدی استفاده از واحدهای یکسان و بررسی دقیق محاسبات است. همچنین به یاد داشته باشید که همیشه وقتی کار شما با مربع پیرسون تمام شد، عملیات ریاضی خود را به دقت بررسی کنید. روش مربع پیرسون برای مزارع کوچک مناسب است، اما نیاز به محاسبات دستی دارد. مزایا و مضرات این روش شامل:
- روش ساده و سریع: یک روش ساده برای محاسبه تناسب ترکیب دو ماده غذایی و ایجاد یک ترکیب متعادل استفاده می‌شود.
- محدودیت در تعداد مواد غذایی: این روش فقط برای ترکیب دو ماده غذایی کاربرد دارد.
- روش آزمون و خطا: در این روش، خوراکی از مواد اولیه موجود فرموله شده و روی حیوانات آزمایش می‌شود تا مشخص شود که آیا نیازهای تغذیه‌ای حیوانات را برآورده می‌کند یا خیر. براساس نتایج آزمایش، تنظیماتی انجام می‌شود تا فرمول نهایی جیره غذایی مورد نظر حاصل شود. از مزایا و مضرات این روش می‌توان به:
- ساده‌ترین روش: در این روش با آزمایش‌های مختلف و مشاهده نتایج، جیره مناسب تنظیم می‌شود.
- زمان‌بر و پرهزینه: این روش نیاز به زمان و هزینه زیادی دارد و ممکن است به حیوان آسیب برساند.
- کم دقت: دقت این روش نسبت به سایر روش‌ها کمتر است.
- روش کامپیوتری: این شامل استفاده از نرم افزارهای مخصوصی است که تمام عوامل از جمله در دسترس بودن و هزینه مواد اولیه مختلف خوراک را در نظر می‌گیرند. با وارد کردن این متغیرها به نرم افزار، کامپیوتر می‌تواند یک فرمول خوراک پیشنهادی ایجاد کند که نیازهای تغذیه‌ای حیوان را برآورده کند و در عین حال هزینه‌ها را بهینه کرده و ضایعات را به حداقل برساند. فرمول را می‌توان به راحتی برای دستیابی به نتیجه مطلوب تنظیم کرد. از فواید و مضرات این روش می‌توان به:
- دقیق‌ترین و سریع‌ترین روش: با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی، می‌توان جیره را به صورت دقیق و در کمترین زمان تنظیم کرد.
- نیاز به نرم‌افزار: برای استفاده از این روش به نرم‌افزارهای تخصصی و دانش کار با آن‌ها نیاز است.
مقاله: ما در مقاله کامل صفر تا 100 تهیه دان مرغ، بطور کامل توضیح داده‌ایم که چگونه دان مرغ مرغوب برای مرغداری خود تهیه کنید.
چرا به نرم افزار فرمولاسیون جیره نیاز داریم؟
یک نرم افزار فرمولاسیون به متخصصی جیره نویسی کمک می‌کند تا:
- رژیم‌های غذایی را ایجاد، مدیریت و بهینه‌سازی کند.
- اطمینان حاصل کنید که نیازهای غذایی حیوانات به طور کامل برآورده می‌شود.
- کیفیت خوراک را تضمین کند.
- هزینه‌ها را کاهش دهید و بهینه کند.
- تغییرات بازار را پیش‌بینی و با آن‌ها سازگار شود.
چه کسانی از نرم افزار فرمولاسیون استفاده می‌کنند؟
- فرمولاتورها در شرکت‌ها
- مشاوران تغذیه دام
- شرکت‌های خدماتی
- شرکت‌های تولیدکننده افزودنی‌ها و آنزیم‌ها
چگونه بهترین نرم افزار جیره نویسی را انتخاب کنیم؟
انتخاب نرم افزار فرمولاسیون، یک تصمیم مهم است که باید با توجه به نیازهای خاص تولید، بهترین نرم افزار را انتخاب کنید. انتخاب یک نرم افزار جیره نویسی مناسب برای کسب‌وکار شما، گامی حیاتی در جهت بهبود بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و افزایش کیفیت محصولات است. با توجه به تنوع نرم افزارهای موجود در بازار، انتخاب بهترین گزینه ممکن است چالش برانگیز باشد. اما بطور کلی پنج معیار اصلی برای انتخاب نرم افزار فرمولاسیون جیره باید در نظر گرفت:
- سازگاری با سیستم‌های شما: نرم افزار باید با سیستم‌های موجود شما مانند SAP، Excel و … سازگار باشد.
- رابط کاربری آسان: رابط کاربری باید ساده و بصری باشد تا استفاده از آن آسان باشد.
- توسعه مداوم: نرم افزار باید به طور مداوم به‌روزرسانی شود تا با تغییرات بازار همراه باشد.
- امکانات مدولار: نرم افزار باید قابلیت افزودن ماژول‌های جدید برای پاسخگویی به نیازهای خاص شما را داشته باشد.
- خدمات پشتیبانی: پشتیبانی فنی قوی و پاسخگو بسیار مهم است.
خرید محصول: خرید خوراک مرغ و طیور – بهترین دان کامل جوجه مرغ
بهترین نرم افزارهای جیره نویسی برای طیور کدامند؟
نرم افزار UFFDA توسط G.Pesti وB.Miller در دانشگاه جورجیا آمریکا طراحی شده است. این نرم افزار در واقع یک برنامه ریاضی است که می تواند دستگاه معادلات با مجهول‌های فراوان را سریعا حل نماید. سپس جهت استفاده در جیره نویسی دام و طیور استفاده کند. از مهمترین محاسبات نرم افزار UFFDA محاسبات مربوط به متعادل نمودن جیره از لحاظ احتیاجات غذایی و قیمت تمام شده است.
بهترین نرم افزارهای جیره نویسی برای دام کدامند؟
CPM-Dairy: برای تنظیم جیره گاوهای شیری
CNCPS: برای تنظیم جیره گاوهای شیری بر اساس شرایط محیطی
NRC 2000: برای تعیین نیازهای غذایی دام‌های مختلف
WinMix: نرم‌افزاری جامع برای تنظیم جیره انواع دام و طیور
معرفی برخی از نرم افزارهای محبوب جیره نویسی
- نرم افزار Allix:
تولیدکننده: A-Systems
ویژگی‌ها: رابط کاربری جذاب، قابلیت‌های گسترده، سازگاری با سیستم‌های مختلف، پشتیبانی قوی
در پنجره جدیدی باز می‌شود
دانلود نرم افزار A-Systems - نرم افزار WinFeed:
ویژگی‌ها: محاسبات دقیق، قابلیت طراحی جیره‌های مختلف، امکان شبیه‌سازی، گزارش‌گیری جامع
در پنجره جدیدی باز می‌شود
دانلود نرم افزار Winfeed - نرم افزار BESTMIX:
ویژگی‌ها: قابلیت کار همزمان چند کاربر، تطبیق سریع با تغییرات بازار، ساخت برچسب‌های محصول
در پنجره جدیدی باز می‌شود
دانلود نرم افزار BestMix ورژن 3.3
علاوه بر نرم‌افزارهای ذکر شده، نرم‌افزارهای دیگری نیز مانند AFOS، CPM، CNCPS و … در بازار موجود هستند
منبع:
