سیستم تهویه چیست؟
تهویه یک ابزار مدیریتی است که به پرورش دهنده اجازه می‌دهد تا راحتی به کیفیت هوا را برای بهینه‌سازی عملکرد، سلامت و رفاه پرنده کنترل کند. این الزامات مواردی همچون مقدار هوای تازه در هوای سرد یا در حین پرورش تا ایجاد سرعت جریان هوای بالا برای راحت نگه داشتن پرندگان در شرایط گرم یا مرطوب را شامل می‌شود.
در این بین رطوبت بزرگترین چالش برای مرغداران است، چرا که منجر به ایجاد بستر مرطوب و افزایش آمونیاک می‌شود. این موارد بر سلامت، عملکرد و سودآوری گله جوجه تاثیرگذار است. تبادل هوا از طریق تهویه مرغداری تنها راه‌حل مشکل رطوبت بیش از حد است. تهویه مرغداری کمک می‌کند که هوای مرطوب داخل تخلیه و هوای تازه بیرون جایگزین شود.
پنجره اینلت مرغداری چیست؟
پنجره اینلت (Inlet Window) که در فارسی به آن دریچه ورودی هوا یا پنجره تهویه نیز گفته می‌شود، یک نوع پنجره مخصوص است که عمدتاً در سالن‌های مرغداری و گاهی در سایر محیط‌های صنعتی یا کشاورزی برای کنترل و تنظیم جریان هوای ورودی به داخل سالن استفاده می‌شود. این پنجره‌ها معمولاً دارای مکانیزم تنظیم دستی یا اتوماتیک برای کنترل میزان هوای ورودی و جهت آن هستند. اینلت در واقع پنجره‌ای است که کنترل میزان ورود و خروج هوای داخل سالن مرغداری را دارد و باعث کاهش تلفات انرژی و افزایش میزان بهره‌وری می‌شود.
کاربردهای اصلی هواکش مرغداری:
- تامین هوای تازه: هواکش‌ها با بیرون کشیدن هوای آلوده و جایگزین کردن آن با هوای تازه از بیرون، سطح اکسیژن را در داخل سالن حفظ می‌کنند.
- کنترل دما: در فصول گرم، هواکش‌ها با ایجاد جریان هوا به خنک شدن محیط کمک می‌کنند و از استرس گرمایی در طیور جلوگیری می‌کنند. در فصول سرد نیز با ایجاد تهویه مناسب و جلوگیری از تجمع هوای گرم در سقف، به توزیع یکنواخت دما کمک می‌کنند.
- کنترل رطوبت: هواکش‌ها با خروج هوای مرطوب، از افزایش بیش از حد رطوبت در سالن جلوگیری می‌کنند که میتواند عامل بروز بیماری‌ها باشد.
- کاهش گازهای مضر: تجمع گازهایی مانند آمونیاک ناشی از فضولات طیور میتواند برای سلامت آنها مضر باشد. هواکش‌ها این گازها را از سالن خارج می‌کنند.
- گردش هوا: ایجاد جریان هوای مناسب در سراسر سالن به توزیع یکنواخت دما، رطوبت و کیفیت هوا کمک می‌کند.
انواع رایج هواکش‌های مرغداری:
- هواکش‌های دیواری (Wall Fans): این نوع هواکش‌ها معمولاً در دیوارهای جانبی یا انتهایی سالن نصب می‌شوند و برای خروج هوا به بیرون استفاده می‌شوند.
- هواکش‌های سقفی (Roof Fans): این هواکش‌ها بر روی سقف سالن نصب می‌شوند و می‌توانند برای خروج هوا یا در سیستم‌های تهویه تونلی برای ایجاد جریان هوای افقی استفاده شوند.
- هواکش‌های سیرکوله (Circulation Fans): این هواکش‌ها برای ایجاد جریان هوا در داخل سالن و توزیع یکنواخت دما و رطوبت استفاده می‌شوند و معمولاً در سقف یا به صورت آویزان نصب می‌شوند.
ویژگی‌های مهم هواکش‌های مرغداری:
- ظرفیت هوادهی بالا (CFM/CMM): توانایی جابجایی حجم زیادی از هوا در واحد زمان.
- موتورهای با راندمان بالا: برای کاهش مصرف انرژی و هزینه‌های عملیاتی.
- مقاومت در برابر شرایط محیطی: طراحی شده برای کار در محیط‌های مرطوب، خورنده و پر از گرد و غبار.
• دوام و طول عمر بالا: به دلیل کارکرد مداوم، باید از مواد با کیفیت ساخته شده باشند.
• نگهداری آسان: طراحی ساده برای سهولت در تمیز کردن و سرویس.
• ایمنی: دارای محافظ برای جلوگیری از برخورد با پره‌ها.
فن و هواکش چیست؟
هواکش مرغداری (Poultry Fan) وسیله‌ای مکانیکی است که برای جریان دادن و تهویه هوا در داخل سالن‌های مرغداری استفاده می‌شود. وظیفه اصلی این هواکش‌ها، بیرون کشیدن هوای آلوده، گرم، مرطوب و حاوی گازهای مضر از داخل سالن به بیرون و در نتیجه، کمک به ورود هوای تازه به داخل از طریق دریچه‌های ورودی هوا (اینلت‌ها) است. این فرآیند نقش حیاتی در حفظ سلامت و آسایش طیور و همچنین بهره‌وری تولید دارد.
کاربردهای اصلی هواکش مرغداری:
- تخلیه هوای آلوده و تامین هوای تازه: هواکش‌ها با بیرون راندن هوای آلوده حاوی رطوبت، گازهای مضر (مانند آمونیاک) و ذرات معلق، امکان ورود هوای تازه و غنی از اکسیژن را به داخل سالن فراهم می‌کنند.
- کنترل دما: در فصول گرم، هواکش‌ها با خارج کردن هوای گرم و ایجاد جریان هوا، به خنک شدن محیط کمک می‌کنند. در فصول سرد نیز با ایجاد تهویه مناسب و بیرون راندن هوای گرم و مرطوب جمع شده در سقف، به توزیع یکنواخت دما کمک می‌کنند (البته در این حالت، تنظیم سرعت هواکش و میزان تهویه اهمیت دارد).
- کنترل رطوبت: هواکش‌ها با بیرون بردن هوای مرطوب، از افزایش بیش از حد رطوبت در سالن جلوگیری می‌کنند.
- کاهش گازهای مضر: هواکش‌ها به طور موثر گازهای مضر ناشی از فضولات طیور را از سالن خارج می‌کنند.
- گردش هوا (نقش ثانویه برخی هواکش‌ها): برخی هواکش‌های سیرکوله بیشتر برای ایجاد جریان هوا در داخل سالن و توزیع یکنواخت شرایط محیطی استفاده می‌شوند، اما وظیفه اصلی تخلیه هوا بر عهده هواکش‌های دیواری و سقفی است.
تفاوت اصلی هواکش و اینلت مرغداری
- عملکرد:
- هواکش (Fan): وسیله‌ای فعال است که با استفاده از موتور و پروانه، هوا را به طور اجباری از داخل سالن به بیرون می‌کشد. این عمل باعث ایجاد فشار منفی در داخل سالن می‌شود.
- اینلت(Inlet Window): وسیله‌ای غیرفعال است که به دلیل فشار منفی ایجاد شده توسط هواکش‌ها، اجازه ورود هوای تازه از بیرون به داخل سالن را می‌دهد. عملکرد آن وابسته به عملکرد هواکش‌ها است.
- وظیفه اصلی:
- هواکش (Fan): وظیفه اصلی تخلیه هوای آلوده، گرم، مرطوب و حاوی گازهای مضر از داخل سالن به بیرون را بر عهده دارد.
- اینلت(Inlet Window): وظیفه اصلیتامین هوای تازه و تنظیم جریان هوای ورودی به داخل سالن را دارد. این شامل کنترل میزان هوا و جهت آن برای توزیع یکنواخت در سالن می‌شود.
اهمیت سیستم‌های تهویه (Ventilation Systems) در مرغداری
سیستم تهویه در مرغداری‌ها به دلیل فراهم کردن هوای با کیفیت برای طیور مهم است. چرا که طیور باید هوای با اکسیژن کافی با حداقل میزان دی‌اکسیدکربن، مونوکسید کربن، آمونیاک و گردوغبار در اختیار داشته باشند. تهویه نامناسب موجب افزایش آمونیاک، دی‌اکسیدکربن و رطوبت شده که منجر به افزایش وقوع سندرم‌های وابسته همچون آسیت مرغ می‌گردد. از طرفی افزایش زیاد آمونیاک در گله باعث سوختگی کف پاها، سوختگی چشم‌ها، تاول‌های سینه‌ای، تحریکات پوستی، کاهش وزن، یکنواختی ضعیف، افزایش حساسیت در برابر بیماری‌ها و کوری می‌گردد. در کتاب راهنمای مرغ گوشتی کاب جدول زیر را برای راهنمای کیفیت هوا فارم مرغداری ارائه کرده است:
در سالن هر مرغداری برای داشتن یک هوای مطلوب از سیستم‌های تهویه استفاده می‌شود. سیستم تهویه به‌طور کل به دو نوع مکانیکی و طبیعی تقسیم می‌شود. منظور از سیستم طبیعی تهویه استفاده از هوای آزاد به وسیله پنجره‌ها است. از طرفی منظور از سیستم‌های مکانیکی تهویه، هواکش‌ها و تهویه‌ها است.
سیستم طبیعی تهویه در مرغداری‌ها – طراحی و محل قرار گرفتن پنجره‌های مرغداری
در سیستم تهویه طبیعی نیروهای طبیعی همچون باد وظیفه جابه‌جایی هوا را دارند. در این سیستم معمولا از پنجره‌ها برای تامین هوای تازه و خروج دی‌اکسیدکربن در سالن‌های مرغداری استفاده می‌شود. تعداد و اندازه پنجره‌ها باید مناسب با سالن مرغداری و جوجه‌ریزی باشد. برای بهبود کیفیت تهویه معمولاً پنجره‌های جنوبی سالن را نزدیک کف (یک متری کف) و پنجره‌های شمالی را نزدیک سقف (با فاصله نیم متری) در نظر می‌گیرند. همچنین ضروری است در این حالت نسبت سطح ورودی هوا به خروجی آن کمتر از 2 به 1 باشد. با وجود اینکه این روش انرژی و هزینه کمتری را به دنبال دارد، اما به دلیل مضرات آن امروزه خیلی کاربردی نیست. در این روش احتمال ورود حشرات و موجودات موزی به داخل سالن مرغداری بسیار زیاد است. در نتیجه توصیه می‌شود حتما از توری برای پنجره‌ها استفاده شود. از طرفی به دلیل وجود پنجره‌ها کنترل نور در سالن به درستی صورت نمی‌پذیرد که نیاز به تیره کردن پنجره‌ها است. به‌علاوه در فصول سرد یا فصول گرم این تهویه‌ها جوابگو محیط سالن مرغداری نیست. به همه دلایل ذکر شده توصیه می‌شود برای کنترل بهتر و راحت‌تر جریان و دمای هوا از سیستم تهویه مکانیکی برای پرورش طیور با وسایل خنک کننده استفاده گردد.
سیستم تهویه مکانیکی مرغداری
در سیستم‌های جدیدتر مرغداری‌های صنعتی از سیستم تهویه مکانیکی یعنی فن و تهویه مصنوعی استفاده می‌شود. این سیستم هوای تازه مرغداری را وارد و هوای آلوده را خارج می‌کند. سیستم تهویه مکانیکی به دو صورت فشار مثبت و فشار منفی وجود دارد.
تهویه فشار مثبت یا دمنده (Positive Air Pressure)
تهویه با فشار مثبت یعنی وارد کردن هوای تازه از بیرون به داخل مرغداری از طریق یک فن برای ایجاد فشار مثبت و سپس تخلیه هوای نامطبوع از طریق دریچه‌ای در طرف دیگر. در واقع در تهویه فشار مثبت فن هوای تمیز و تازه بیرون را به داخل می‌کشد. این روش عموماً در زمستان به دلیل استفاده از بخاری به کار گرفته می‌شود، در غیر اینصورت از فن تهویه فشار مثبت استفاده نمی‌شود
تهویه فشار منفی یا مکنده (Negative Air Pressure)
تهویه با فشار منفی یعنی هوای تازه از ورودی هوا به داخل جریان دارد، از داخل مرغداری عبور می‌کند و هوای آلوده توسط فن تخلیه می‌شود. در واقع اصل تهویه به این صورت است که با روشن شدن اگزاست فن (exhaust fan) یا هواکش فن فشار منفی، فشار هوا در سالن مرغداری کمی کمتر از بیرون می‌شود. یعنی فن‌ها هوا آلوده مرغداری را خارج می‌کند. در واقع طراحی موقعیت نصب فن خروجی فشار منفی مستلزم آن است که حجم هوای خروجی کمی بیشتر از حجم هوای ورودی باشد. یعنی فشار هوا در مرغداری کمی کمتر از بیرون باشد تا هوای تازه خارج از سالن به طور خودکار تحت تأثیر فشار منفی به داخل جریان یابد. این نوع تهویه معمولا در تمام مرغداری‌های مدرن پرورش مرغ فعلی استفاده می‌شود. در خنک‌سازی فارم‌ها روش‌های مختلفی به روش تهویه فشار منفی وجود دارد که از آن جمله می توان به تهویه متقاطع، تهویه عرضی و تهویه طولی اشاره کرد.
تهویه عرضی (Cross ventilation) مرغداری
تهویه عرضی یعنی در عرض سالن، فن‌های خروجی یک طرف سالن مرغداری و اینلت (فن خروجی فشار منفی) هوا در طرف دیگر نصب می‌شوند. پنجره اینلت در واقع پنجره‌ای است که کنترل میزان ورود و خروج هوای داخل سالن مرغداری را دارد و باعث کاهش تلفات انرژی و افزایش میزان بهره‌وری می‌شود. پنجره اینلت قابل تنظیم بوده و باعث یکنواختی دمای داخل سالن مرغداری می‌شود.
این نوع تهویه در دو نوع سیستم فشار مثبت و سیستم فشار منفی طراحی می‌شود. این سیستم با تمام قابلیتی‌های که همچون تنظیم دما، بهبود توزیع هوا و کاهش ورودی هوا در مرغداری دارد، اما در عمل به دلیل معایب آن به ندرت استفاده می‌شود. از معایب سیستم تهویه عرضی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- هزینه بالای تجهیزات
- تعبیه تعداد بالای تجهیزات
- نصب سخت
- دامنه محدود
معمولا زمانی که مرغداری با طول کم و دهانه آن کمتر از 10 متر باشد، از تهویه عرضی استفاده می‌شود. در سیستم تهویه عرضی هوای تازه از ورودی داخل و سپس از داخل مرغداری به طور کامل عبور کرده و در نهایت خارج می‌شود.
تهویه جانبی (Side Ventilation) در سالن پرورش مرغداری
تهویه جانبی در واقع سیستم است که هوا را در مرغداری تهویه و از ورودی‌های کوچک در دیوار جانبی خارج می‌کند. سیستم تهویه جانبی برای اکثر مرغداری‌ها با آب و هوای معتدل مناسب است. هدف از استفاده از تهویه جانبی حفظ دما برای تامین هوای تازه در مرغداری است. در واقع تهویه جانبی یک سیستم فشار منفی است که دما را دقیق تنظیم، رطوبت و سرعت جریان هوا را کنترل می‌کند.
در سیستم تهویه جانبی، دیوار (the wall)، سقف (ceiling) یا ورودی‌های شیروانی (roof inlets) هوای تازه ایجاد می‌کنند. از تهویه جانبی برای مرغ گوشتی معمولا از هفته سوم به بالا در بهار یا پاییز استفاده می‌شود. در زمان‌های که هوا گرم است، هوا وارد مرغداری شده و با سرعت بیشتری از داخل مرغداری مکیده شده که منجر به گردش هوا در اطراف جوجه مرغ‌ها و خنک شدن آنها می‌شود. اما در طول سرما، هوای تازه قبل از رسیدن به جوجه‌ها با هوای مرغداری مخلوط می‌شود. روش محاسبه تعداد فن تهویه جانبی به روش زیر است:
حجم تهویه فن / حداقل حجم تهویه در حداکثر وزن گله مرغداری = تعداد فن‌های جانبی
تهویه طولی (Longitudinal Ventilation) در سالن پرورش طیور
منظور از سیستم تهویه طولی استفاده از فن‌ها در دیوار انتهایی و ورودی‌ها در دیوارهای جانبی است. به طوری که هوای تازه میتواند از قطر طولی مرغداری عبور کند و تحت تأثیر فشار منفی تخلیه شود. همچنین می‌توان تعبیر کرد که فن فشار منفی روی یک دیوار مرغداری نصب شده است و هوا ورودی را می‌توان بر روی هر یک از سه دیوار دیگر تنظیم کرد. این روش نه‌تنها طراحی بهینه‌ی دارد، بلکه هزینه‌های نصب را کاهش می‌دهد. این سیستم تهویه معمولاً در تابستان با دما و رطوبت بالا و فشار منفی مرغداری بیشتر 30-20 پاسکال استفاده می‌شود. در تابستان، پدهای خنک کننده تبخیری معمولاً در ورودی هوا نصب می‌شود تا به طور مؤثری فضای مرغداری را خنک کنند(یعنی خنک کننده تبخیری).
در سالن‌های پرورش با طول بیشتر از 80 متر و دهانه بیش از 10 متر از سیستم تهویه تونلی که نوعی تهویه طولی است، استفاده می‌شود. در این نوع تهویه جریان هوا در جهت طولی خنک‌کنندگی بهتری برای پرندگان دارد. تهویه طولی عموماً در فصول یا هوای گرم کاربرد دارد. سیستم تهویه طولی با افزایش سرعت جریان هوا در مرغداری باعث خنک شدن هوا و کاهش دمای بدن گله را می‌شود. در این روش با باز یا بستن و ورودی‌های هوا، و کم و زیاد کردن بیشتر سرعت فن‌ها طیف وسیعی از تبادل هوا امکان پذیر است. برای محاسبه تعداد فن‌های طولی در یک مرغداری از روش زیر استفاده می‌شود.
حجم تهویه فن / سرعت جریان هوا × سطح مقطع مرغداری = حجم تهویه
کل ظرفیت هواکش (m3/s) / سطح مقطح سالن (m2) = سرعت جریان هوا مرغداری
در صنعت پرورش مرغداری مدرن، نقش فن‌ها بسیار مهم و انکارناپذیر است. به همین دلیل محاسبه تعداد فن‌های تهویه، موقعیت و نحوه نصب بسیار مهم است. همچنین تعداد فن‌های بیشتر به عنوان یدک در مرغداری‌ها بسیار مهم است. چرا که ممکن است به هر دلیل فن‌ها خراب شده و از کار بیافتد. در نهایت به دلیل تفاوت‌های منطقه‌ای، دما و رطوبت در تابستان در هر منطقه و در نتیجه سرعت باد نیز متفاوت است. اما معمولا سرعت بهینه هوا را 2.5 متر بر ثانیه در نظر می‌گیرند. از فواید سیستم تهویه طولی در سالن‌های پرورش مرغ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• طراحی بهینه
• نصب ساده
• هزینه کم
• تهویه خوب
• اثر خنک‌کنندگی
اصول طراحی تهویه مرغداری: انواع هواکش از لحاظ نحوه قرارگیری
طراحی سیستم تهویه بسته به نوع آب و هوایی میتواند متفاوت باشد. گاهی پرورش‌دهندگان طیور فکر می‌کنند، راه‌اندازی تهویه کار بسیار ساده‌ی است. اینکه تنها نیاز است یک یا دو فن با تایمر روشن شده و ورودی‌ها برای هوای تازه باز شود. در حالی که اینگونه نبوده و کار بسیار پیچیده است. در ایران ما در اکثر نقاط کشور معمولا 4 فصل آب و هوایی را تجربه می‌کنیم. به همین دلیل معمولا از سه حالت تهویه حداقلی، انتقالی و تونلی در طراحی سیستم‌های تهویه در مرغداری‌ها استفاده می‌شود. بطور کل در اکثر کشورها و اقلیم‌های سراسر جهان، این سه حالت تهویه برای داشتن بهترین شانس برای حفظ آسایش پرنده ضروری است. در ادامه ما به بررسی این سه نحوه قرارگیری هواکش و محاسبه تعداد فن‌های مرغداری خواهیم پرداخت.
تهویه حداقلی مرغداری (Minimum ventilation)
تهویه حداقلی عبارت‌اند از حداقل میزان تهویه (جابه‌جایی هوا) لازم برای حفظ تمامی پتاسیل‌های ژنتیکی از طریق تامین مقادیر کافی اکسیژن، حذف مواد و گازهای زاید ناشی از رشد و سوخت و ساز از محیط پرورش طیور است. این سیستم باید مستقل از هرگونه کنترل دما باشد.
چالش حداقل تهویه در هوای سرد،
بسته به سیستم تهویه‌ای فارم مرغداری دارد و الزامات تهویه براساس زمان روز، سطح رطوبت داخل و خارج، دمای داخل و خارج، سرعت باد (wind speed)، سن پرنده و تراکم گله (stocking density) بلند تغییر می‌کند. به دلیل تغییر مداوم شرایط، دستیابی به حداقل نرخ تهویه (minimum ventilation rate) ایده‌آل دشوار و بلکهم برای حفظ کل گله دشوارتر است. بهترین عملکرد تهویه حداقلی زمانی است که با ترموستات و تایمر کار کند. علائمی که نشان عملکرد درست تهویه انتقالی است عبارتند از:
• تامین اکسیژن متناسب با نیازهای متابولیک طیور
• کنترل رطوبت نسبی
• حفظ شرایط مناسب بستر
همچنین شرکت آویژن نکات کلیدی برای استفاده از تهویه حداقلی به شرح زیر بیان کرده است:
• میزان تهویه حداقلی باید در تمامی زمان‌ها محاسبه شود، نه فقط با سنجیدن هوای بیرون
• تهویه حداقلی در دماهای بالا مناسب نیست، چرا که حرکت کُند و آرامی در سطح طیور دارد. به همین دلیل است که از تهویه حداقلی در زمان جوجه‌ریزی و جوجه‌های جوان، یا شب یا هوای خنک مناسب است.
• تهویه حداقلی توسط یک تایمر تنظیم شود. فن‌ها براساس یک چرخه زمانی کار می‌کنند و نه دما!
• برای اینکه هوای ورودی به سرعت به سمت بالا و سقف کشیده می‌شود، دستیابی به عملکرد صحیح فشار منفی بسیار مهم است.
• بهترین راه برای دستیابی به تعیین بهترین شرایط تنظیمات تهویه حداقلی ارزیابی رفتار طیور و سالن مرغداری است.
برای بررسی عملکرد صحیح تهویه حداقلی باید با فاصله بین 2 تا 3 متر مقابل ورودی‌های تهویه بیاستید.
اگر در طول زمان کار کردن تایمر، جریان هوای سرد احساس کردید، ممکن است ورودی‌ها درست تنظیم نشده باشد. تنظیم نبودن تهویه عواقب زیادی را میتواند برای مرغداران به دنبال داشته باشد. به همین دلیل تنظیم درست و عملکرد آنها بسیار مهم است. اگر موارد زیر را مشاهده کردید، یعنی باید تعداد تهویه‌های حداقلی را افزایش دهید:
• RH (میزان رطوبت نسبی) به طور غیر طبیعی زیاد است.
• حس خفگی در هوا (هوای دم کرده)
• آمونیاک زیاد است.
• بخار و رطوبت روی خطوط آب ورودی یا دیوارهای مرغداری دیده می‌شود.
• بستر خیس
از طرف دیگر بسته به موارد زیر یعنی باید تعداد تهویه‌های حداقلی را کاهش دهید:
- بستر بسیار خشک
- گردوغبار در فضای مرغداری
- دمای تنظیم شده یک شب روز حفظ نمی‌شود (اما کیفیت هوا قابل قبول است).
اگر توزیع مرغ در سالن مرغداری درست اتفاق نیافتاده باشد، احتمال موارد زیر وجود دارد:
- نشست هوای سرد
- تنظیم نادرست ورودی‌های هوا
- از کار افتادن هیتر مرغداری
اگر دمای تنظیم شده درست است ولی پرندگان در یک نقطه جمع شده‌اند، موارد زیر را بررسی کنید:
- دما را با سنسور کنترل چک کنید. تا دمای تنظیم شده (Set-point temperature) خیلی پایین نباشد.
- اگر در پرندگان نشانه‌های گرمایی، همچون استرس و تنش گرمایی طیور را مشاهده می‌کنید، موارد زیر را بررسی کنید:
- خواندن سنسور کنترل
- دمای تنظیم شده خیلی بالا نباشد
- زیاد بودن رطوبت هوا (RH)
یک تصور اشتباه وجود دارد که در فصول و آب و هوای گرم نیازی به اعمال تهویه حداقلی وجود ندارد و سیستم تهویه تابستانی (تهویه تونلی) را می‌توان به جای تهویه حداقلی در سالن برقرار کرد.
مرحله اول تهویه حداقل:
- در مرحله اول هواکش‌ها بدون ترموستات و با تایمر کار می‌کنند.
- هواکش‌های تهویه حداقلی که در مرحله اول استفاده می‌شوند، بایستی با دور ثابت کار کنند.
- ظرفيت هواکش‌هایی که با تایمر کار می‌کنند، بایستی به حدی باشد که هر ۸ دقیقه یکبار کل هوای سالن را تعویض کند.
برای دستیابی به تعداد هواکش‌های مورد نیاز سالن مرغداری از فرمول زیر استفاده می‌شود:
حجم سالن ( متر مکعب ) / ظرفیت هواکش‌ها (متر مکعب در دقیقه ) = تعداد هواکش
برای محاسبه حجم سالن مرغداری:
ارتفاع متوسط(متر) * عرض (متر) * طول(متر) = حجم سالن (مترمکعب)
تعداد فن در تهویه حداقلی
حداقل سیستم تهویه باید ظرفیت کافی برای کارکردن در طول عمر گله را داشته باشد. تنظیمات روزانه باید بر اساس کیفیت و رطوبت هوا انجام شود. برد و ظرفیت فن‌های مورد استفاده برای تهویه سیکلی به مرور زمان افزایش می یابد تا زمانی که از تمام حداقل فن های تهویه نصب شده استفاده شود. محاسبات برای تعداد فن‌های مورد نیاز برای تهویه حداقلی در یک سالن مرغداری استاندارد با سیستم تهویه تونلی به شرح زیر است:
ظرفیت کار فن (Working capacity) / مساحت کف سالن X نرخ تبادل هوا = تعداد فن مورد نیاز
طول سالن X عرض سالن = مساحت کف سالن(House floor area)
بطور کل ویژگی‌های تهویه حداقلی و زمان استفاده از آن به شرح زیر است:
- موارد استفاده در زمان جوجه‌ریزی و فصول سرد یا زمانی که دمای مرغداری کمتر از حد تعیین‌شده است.
- فرآیند مبتنی بر تایمر
- توزیع یکنواخت ورودی
- عملکرد ورودی‌ها براساس “فشار منفی”
- وارد شدن هوای تازه از بیرون
- تخلیه گازهای کهنه داخل مرغداری
- هدایت هوای سرد ورودی به سمت تاج سقف
- حذف رطوبت اضافی برای کنترل رطوبت نسبی (Relative Humidity)
- ایجاد گرمای مناسب و ضروری
- حرکت هوا بسیار کم در سطح پرنده
تهویه انتقالی (Transitional ventilation)
از تهویه انتقالی زمانی استفاده می‌شود که دمای سالن مرغداری از نقطه تنظیم شده (1 تا 2 درجه سانتیگراد) بیشتر باشد. هدف از تهویه انتقالی افزایش میزان تعویض هوا با حداقل جابه‌جایی هوا برای حفظ دما، کیفیت هوا و حذف گرما است. ورودی تهویه یا اینلت (Inlet) براساس فشار منفی کار می‌کنند. هوای ورودی باید به سمت بالا و دور از پرندگان هدایت شود، چرا که جریان زیاد باد جوجه‌ها را اذیت می‌کند. به دلیل حجم زیاد هوا در طول تهویه انتقالی، مقداری جریان هوا و سرما بر روی طیور وجود خواهد داشت. به همین دلیل توجه جزئی به دماسنج و سنسور برای تصمیمات پایه بر رفتار پرنده لازم است.
بررسی علائم طیور در تهویه انتقالی
اگر در زمان استفاده از تهویه انتقالی نشانه‌های سرماخوردگی همچون(جمع شدن در یک نقطه) مشاهده کردید، کارهای زیر را انجام دهید:
• خاموش کردن یک فن
• بررسی تنظیمات ورودی‌ها
اگر علائم گرمایی در پرندگان (همچون استرس گرمایی طیور) مشاهده می‌کنید، کارهای زیر را انجام دهید:
اگر از حداکثر توان تهویه انتقالی استفاده می‌کنید و جواب نگرفته‌اید، برای تهویه سالن به تهویه تونلی برگردید.
بطور کل ویژگی‌های تهویه انتقالی و زمان استفاده از آن به شرح زیر است:
• موارد استفاده زمانی که دمای خانه از دمای تعیین شده بالاتر رود، زمان هوای سرد و یا پرندگان برای تهویه تونلی خیلی جوان هستند
• فرآیند مبتنی بر دما
• عملکرد اصلی حذف گرمای اضافی
• ورود حجم زیادی هوای تازه از بیرون
• عملکرد ورودی‌ها براساس فشار منفی
• هدایت هوای به سمت قله سقف
مقاله: فرمول‌های تخصصی پرورش مرغ به بررسی فرمول‌های مورد نیاز در طول پرورش مرغ می‌پردازد.
تهویه تونلی سالن مرغداری: فن‌های تهویه تونلی (Tunnel Ventilation) در سالن پرورش
تهویه تونلی نوعی فن خروجی فشار منفی است با نصب اگزاست فن یا هواکش به شیوه طولی در سالن پرورش برای تهویه هوا است. سیستم تهویه تونلی به منظور تعدیل اثرات منفی دمای بالا در فصول گرم (تابستان) به کار می‌روند. تمام هواکش‌ها در تهویه تونلی در انتهای سالن و ورودی‌ها در انتهای دیگر قرار می‌گیرند. برای محاسبه تعداد فن‌های تهویه تونلی از روش زیر استفاده می‌شود:
ظرفیت هواکش(متر مکعب بر ثانیه) /ظرفیت مورد نیاز هواکش (متر مکعب بر ثانیه) = تعداد فن‌های تونلی
سرعت جریان هوا × سطح مقطع سالن = ظرفیت مورد نیاز هواکش
عرض (متر) × ارتفاع (متر) = سطح مقطع سالن (متر مربع)
توجه: مناسب‌ترین هواکش‌ها برای سیستم تهویه تونلی، هواکش‌های با ظرفیت بالا با قطر1.2 متر و با ظرفیت m3/s 10 در فشار استاتیک حین انجام کار است.
نکته: به دلیل تفاوت‌های منطقه‌ی، دما و رطوبت در تابستان در هر منطقه متفاوت است، بنابراین سرعت جریان هوا مورد نظر نیز متفاوت است.
رویه اندازه گیری میانگین سرعت هوا در مرغداری با تهویه تونلی
سرعت هوا را می‌توان در هر زمانی در طول گله اندازه گیری کرد، اما در حالت ایده‌آل حداقل یک بار در ماه (برای پرورش دهندگان جوجه‌های گوشتی) یا یک بار در هر چرخه (برای جوجه‌های گوشتی) اندازه‌گیری می‌کنند. چرا که سرعت هوا نیز به عنوان بخشی از یک برنامه برای تشخیص مشکلات تهویه در نظر گرفته می‌شود.
در زمانی که فن‌های تهویه تونلی در حال کار هستند، سرعت هوا را اندازه‌گیری کنید. از بسته بودن تمام ورودی‌های دیوار جانبی اطمینان حاصل کنید.
- اندازه‌گیری سرعت هوا باید در فاصله 30 متری یا 100 فوتی از فن‌های تونل در 3 یا 4 مکان در عرض خانه انجام شود. در مرغداری مرغ گوشتی، سرعت هوا نیز باید از بالای اینلت‌ها اندازه‌گیری شود، زیرا حرکت هوا در این مناطق محدودتر است.
- سرعت سنج هوا را روشن کنید و مطمئن شوید که برای اندازه گیری میانگین سرعت هوا تنظیم شده است.
- سرعت سنج هوا را در طول بازوها در مقابل خود و دور از هرگونه مانعی مانند فیدرها یا قفس‌ها نگه دارید.
- با استفاده از بادسنج سرعت هوا را در مرغداری اندازه‌گیری کنید.
- قبل از قرائت سرعت باد ابتدا صبر کنید تا عدد ثابت شود.
- سرعت هوا را در چند نقطه از مرغداری را به همین روش اندازه‌گیری کنید.
- با استفاده از تنظیم سرعت متوسط هوا در سرعت سنج هوا، میانگین سرعت هوا به طور خودکار محاسبه می‌شود. اگر بادسنج شما سرعت متوسط را اعلام نمی‌کند، خودتان با یادداشت کردن سرعت‌ها و گرفتن میانگین آنها می‌توانید مقدار آن را بدست آورید. میانگین سرعت واقعی هوای ثبت شده در مرغداری باید با میانگین سرعت هوای مورد انتظار در طول مرغداری مقایسه شود. روش محاسبه سرعت جریان هوا در مرغداری در بخش فن‌های تهویه تونلی ارائه شد.
بطور کل ویژگی‌های تهویه تونلی و موراد استفاده از آن به شرح زیر است:
- کاربرد تهویه تونلی در زمان آب و هوای گرم (یا گرم با RH بالا)
- کاربرد تهویه تونلی برای پرندگان با سن بالاتر (که کاملاً پرهای آنها در آماده)
- کاربرد تهویه تونلی زمانی است که تهویه انتقالی دیگر قادر به خنک نگه داشتن پرندگان نیست
- بالا بودن سرعت جریان هوای در اطراف طیور
- ایجاد باد سرد برای خنک‌سازی طیور
- مهم‌تر از همه نرخ تبدیل سریع هوا
یکی از بهترین عوامل برای تشخیص اینکه از چه تهویه‌ای لازمست استفاده کنید، توجه به تغییرات رفتار پرندگان است. در زیر ما به بررسی عوامل به همراه راه‌حل در زمان استفاده از تهویه تونلی پرداخته‌ایم:
- اگر علائم سرما در پرندگان مشاهده کردید، تعدادی از فن‌ها را خاموش کنید.
- اگرتهویه تونلی بین 50 تا 60 درصد و یا کمتر فن‌های تهویه تونلی کار می‌کند و علائم سرمایی در پرندگان مشاهده کردید، به تهویه انتقالی باز گردید.
- اگر علائمی مبنی بر گرمای زیاد در طیور مشاهده کردید، یک فن تونل را روشن کنید.
- در صورتی که تمامی فن‌های تونلی روشن و باز پرندگان احساس سرما می‌کنند، دمای نقطه خنک‌کنندگی را بین 0.5-1.0 درجه سانتیگراد افزایش دهید.
تهویه تونلی ترکیبی (Combi Tunnel Ventilation)
در تهویه تونلی ترکیبی، تهویه تونلی از طول مرغداری عبور می‌کند یا به وسط مرغداری هدایت می‌شود جایی که فن‌های تهویه سقفی نصب شده‌اند. زمانی که فن‌ها روشن می‌شوند، هوا از صفحه خنک‌کننده تبخیری یا پنجره کانال وارد و از فن‌های خروجی فشار منفی و فن‌های تهویهِ پشت بام خارج می‌شود. این روش بهترین روش تهویه در فصل سرد و مراحل اولیه پرورش است.
چه تعداد هواکش برای سالن مرغداری لازم است؟
همانطور که می‌دانید هوای خوب و تازه برای حال و حوصله و رشد مرغ‌ها بسیار مهم است. همانند ما انسان‌ها که هوای دم‌کرده ما را کلافه می‌کند، مرغ‌ها هم به تهویه مطلوب در مرغداری نیاز دارند تا سرحال بماند و رشد کنند.
حال در اینجا این سوال پیش می‌‍آید که چه تعداد هواکش در سالن مرغداری موجود باشد تا هوای متعادل و خوب در مرغداری حاکم باشد؟
اگر بخواهیم به این سوال جواب شفافی بدهی، اینگونه باید گفت که عدد مشخصی وجود ندارد. تعداد هواکش‌ها به چند مورد بستگی دارد، مثلاً اندازه سالن، فصل پرورش، سن و وزن مرغ.
ملاحظات مربوط به ارتفاع و جانمایی هواکش‌ها در مرغداری
موضوع ارتفاع نصب هواکش در سالن‌های پرورش طیور، علی‌رغم جستجوهای مکرر با عبارات کلی، نیازمند بررسی دقیق و تخصصی در چارچوب طراحی سیستم تهویه می‌باشد. تعیین ارتفاع بهینه هواکش، متأثر از عوامل متعددی از جمله ابعاد و پیکربندی سالن، نوع سیستم تهویه (شامل تهویه عرضی، طولی و تونلی)، شرایط اقلیمی منطقه و مشخصات فنی فن‌های مورد استفاده می‌باشد. لذا، ارائه یک مقدار ثابت به عنوان ارتفاع استاندارد، فاقد وجاهت فنی بوده و میتواند منجر به عملکرد نامطلوب سیستم تهویه گردد.
در طراحی سیستم تهویه کارآمد، علاوه بر ارتفاع نصب فن‌های تخلیه هوا از سطح زمین، توجه به فاصله افقی بین فن‌ها و همچنین ارتفاع و موقعیت دریچه‌های ورودی هوا (Inlet) از اهمیت بسزایی برخوردار است. آرایش صحیح اجزای سیستم تهویه می‌بایست به گونه‌ای باشد که جریان هوای تازه به طور یکنواخت در سرتاسر فضای سالن توزیع شده و از ایجاد نقاط کور تهویه‌ای جلوگیری نماید. بر اساس برخی شنیده‌ها و رویه‌های رایج، ارتفاع نصب فن‌ها از کف سالن معمولاً در بازه 70 سانتی‌متر تا 1 متر و 20 سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شود. با این حال، لازم به تاکید است که این بازه یک مقدار کلی بوده و بسته به شرایط خاص هر سالن میتواند متغیر باشد. شایان ذکر است، فن‌های مورد استفاده در صنعت پرورش طیور در ابعاد و ظرفیت‌های هوادهی متنوعی تولید می‌گردند که از جمله رایج‌ترین آنها می‌توان به فن‌های با ابعاد 140×140 سانتی‌متر با ظرفیت هوادهی تقریبی 44000 متر مکعب در ساعت و فن‌های 100×100 سانتی‌متر با ظرفیت هوادهی حدود 24000 متر مکعب در ساعت اشاره نمود. بر این اساس، تعیین تعداد و موقعیت دقیق فن‌های مورد نیاز، مستلزم محاسبات مهندسی دقیق با در نظر گرفتن حجم سالن و نرخ تبادل هوای مورد نیاز بر اساس سن و تراکم طیور می‌باشد. به منظور دستیابی به عملکرد بهینه سیستم تهویه و تضمین سلامت و راندمان تولید، توصیه می‌گردد تا کارفرمایان محترم نسبت به اخذ مشاوره از متخصصین مجرب در زمینه طراحی سیستم‌های تهویه سالن‌های پرورش طیور اقدام نمایند.
تفاوت هوادهی سالن مرغداری در زمستان و تابستان چه فرقی دارد
در فصول سرد همچون زمستان که هوا خنک و سرد است، معمولا دلیلی برای باز گذاشتن در‌ها وجود ندارد. در زمستان مرغدار در تلاش است تا با مدیریت هوا، دمای سالن را گرم و هوا را تازه نگه دارد. برای همین، در زمستان به ازای هر یه پوند (حدود نیم کیلو) وزن مرغ، حدود 0.5 تا 1 فوت مکعب در دقیقه (CFM) هوا در مرغداری لازم است. در واقع 0.014 تا 0.028 متر مکعب در دقیقه.
اما وای بر گرمای تابستان! در فصول گرم مرغداران باید حسابی به جابه‌جایی هوا برای جلوگیری از درگیری مرغ‌ها با گرمازدگی توجه کنند. در فصل تابستان، به ازای همان یک پوند وزن، به 1.5 تا 2 CFM هوا احتیاج است. یعنی حدود 0.042 تا 0.057 متر مکعب در دقیقه. یعنی حدود 2 تا 3 برابر هوای بیشتر در تابستان برای مرغ‌ها نیاز است.
تصفیه هوای مرغداری: هوا در سالن مرغداری هر چند ساعت یکبار باید عوض شود؟
طبق یک قانون کلی برای جوجه‌های کوچکتر از یک ماه، بهتر است هوای سالن بین 6 تا 8 بار در ساعت عوض شود. در سنین بالاتر و مرغ‌های بزرگتر این عدد به 10 تا 12 بار در ساعت می‌رسد. با این قانون می‌توانیم مطمئن باشیم که همیشه هوای تازه در سالن مرغداری جریان دارد. در نتیجه بوی بد و ذرات آلوده در هوا به حداقل خود رسیده است.
سیستم چیدمان فن‌ها در مرغداری چگونه است؟
سیستم جریان هوای یکنواخت در سالن مرغداری یک امر بسیار حائز اهمیت است. در صورتی که اینکار به درستی انجام نشود، یک بخش مرغداری خیلی گرم، و بخشی دیگر خیلی سرد می‌گردد. به همین دلیل فن‌ها باید در یک فاصله استاندارد نصبت به هم قرار گیرند، تا دمای هوا در تمامی نقاط سالن یکنواخت باشد. از همین رو، بهتر است تا فن‌ها را تقریباً هر 25 تا 30 فوت (حدود 7 متر و 60 سانت تا 9 متر و 15 سانت) روی دیوارهای کناری سالن نصب کنیم. در چنین شرایطی هوای کل سالن پرورش یکنواخت خواهد شد.
نکات کلیدی برای ارزیابی تهویه
در نهایت عملکرد تهویه بسیار مهم است. چرا که تهویه در مرغداری همچون شمشیر دو لب میتواند عمل کند. یعنی همانقدر که تهویه اصولی در بهبود عملکرد بسیار تاثیرگذار است، طراحی سیستم تهویه غیرمناسب، خود خسارت‌های جدی به مرغدار وارد می‌کند. به همین دلیل بررسی تهویه‌ها و عملکرد آنها بسیارمهم است. در زیر ما موارد مهم در ارزیابی تهویه‌های فارم طیور را ذکر کردیم:
- ارزیابی سالن در زمان خالی بودن مرغداری: در زمان خالی بودن مرغداری 20 تا 30 دقیقه سالن را ارزیابی کنید؛ از لحاظ توزیع پرندگان، تعداد دانخوری، آبخوری و کیفیت هوا. پس از انجام تغییرات مورد نیاز، دوباره بین 20 تا 30 دقیقه همه موارد را چک و یادداشت کنید.
- بررسی جریان هوا و موانع (Airflow and Obstruction Check): به وضعیت قرارگیری هواکش‌ها و ورودی‌های هوا در محیط مرغداری توجه کنید. وجود درختان، دیوارها یا هر نوع مانع دیگری در نزدیکی خروجی هواکش‌ها میتواند مانند بادشکن عمل کرده و به طور قابل توجهی از بازدهی فن‌ها بکاهد. این کاهش بازدهی باید در محاسبات مربوط به تعداد فن‌های مورد نیاز لحاظ شود تا تهویه مناسب تضمین گردد.
- کنترل هیترها (Heater Check) – دقت نمایید که هیترها در ارتفاع مناسب نصب شده و با حداکثر راندمان در حال فعالیت هستند. قبل از شروع عملیات گرم نمودن سالن هیترها را بازرسی و سرویس نمایید.
- کنترل ترموستاتها (Thermostats or robes Check)
- نصب ترموستات باید در سطح پرنده در وسط آشیانه انجام شود.
- دماسنج کمینه – بیشینه در کنار ترموستات نصب شود.
- تغییرات دمای روزانه ثبت و نوسان دما نبایستی در فاصله ۲۴ ساعت، از ۲ درجه سانتیگراد بیشتر شود.
- کنترل دمای کف سالن (Floor Temperature Check)
- قبل از جوجه‌ریزی در سالن لازم است آن را گرم نمایید تا دمای کف، محیط سالن و همینطور رطوبت سالن حداقل تا ۲۴ ساعت قبل از جوجه‌ریزی به میزان مطلوب برسد.
- به منظور دستیابی به اهداف بالا، لازم است که گرم کردن سالن‌ها را حداقل از ۴۸ ساعت قبل از جوجه‌ریزی شروع شود.
- مدت زمان این گرم کردن بسته به شرایط آب و هوایی، عایق بندی سالن و ظرفیت گرمایشی سالن بین فارم‌های مختلف متفاوت است.
- تا قبل از ۵ روزگی، جوجه‌ها توانایی تنظیم دمای بدن خود را ندارند و این توانایی تا ۱۴ روزگی نیز هنوز تکمیل نشده است. بنابراین در طول این مدت، بایستی دمای بستر را در حد مناسب حفظ نمود. در صورتیکه دمای بستر و هوای سالن خیلی پایین باشد، دمای داخلی بدن جوجه‌ها پایین آمده و دور هم جمع می‌شوند. در این شرایط دان و آب کمتری مصرف کرده و در نتیجه میزان رشدشان پایین و حساسیت نسبت به بیماری در آنها افزایش خواهد یافت.
- در زمان جوجه‌ریزی، دمای کف سالن باید ۳۲ درجه سانتیگراد در صورت استفاده از هیترهای فشاری و در شرایط استفاده از مادر مصنوعی با گرماده‌های تشعشعی لازم است که دمای کف سالن در محل منبع گرمایی ۴۰/۵ درجه سانتیگراد باشد.
- توجه به رفتار طیور: تهویه برای راحتی پرندگان و کیفیت هوا استفاده می‌شود. به همین سبب رفتار پرندگان و کیفیت هوا بهترین راه برای ارزیابی تهویه مرغداری است.
عملکرد ضعیف تهویه مرغداری: علت جمع شدن جوجه در یک نقطه سالن
همانطور که در بخش قبل گفتیم رفتار پرندگان یکی از موارد کمک‌کننده در ارزیابی تهویه سالن مرغداری است. به عنوان مثال، نحوه پراکندگی جوجه‌ها در سطح سالن میتواند اطلاعات ارزشمندی در مورد کیفیت تهویه و یکنواختی دما ارائه دهد. الگوهای خاص تجمع یا دوری گزیدن از مناطق خاص، اغلب بازتابی از مشکلات موجود در سیستم تهویه است. در ادامه به برخی از علائمی که نشان‌دهنده عملکرد ضعیف سیستم تهویه مرغداری هستند، اشاره خواهیم کرد:
- توزیع نابرابر جوجه‌ها – توزیع نابرابر مرغ به دلیل دمای غیریکنواخت در مرغداری است.
- جمع شدن جوجه‌ها در وسط سالن – دلیل اینکه جوجه‌ها در وسط جمع می‌شوند و از اطراف دوری می‌کنند، سرعت باد بسیار کم است.
- علت جمع شدن جوجه کنار دیوار – جوجه‌های که در سمت راست و چپ سالن ایستاده و حرکت نمی‌کنند و نمی‌خوابند؛ نشان از تند بودن سرعت باد در سالن مرغداری است.
- سرد شدن جوجه‌ها به دلیل شدت باد – راه برای حل این مشکل، خاموش کردن چند فن و باز کردن دهانه‌های پرده ورودی پد خنک کننده است.
منابع:
