کانیبالیسم طیور یا همنوع خواری مرغ: چرا طیور به همدیگر نوک میزنند؟
کانیبالیسم (Cannibalism) ناشی از رفتار تهاجی طیور است که ممکن است با نوک زدن به پرها توسط پرندگان دیگر آغاز گردد. همچنین این نوک زدن، ممکن است بلافاصله پس از تخمگذاری به مقعد، به پوست سر، تاج، ریش یا بافتهای نرم صورت و انگشتان پا باشد. اما بطور کلی بیشترین رفتارهای دیده شده در کانیبالیسم نوک زدن به پر و مقعد است. کانیبالیسم به هم نوع خواری و همدیگر خواری نیز شناخته میشود.
از آنجایی که شیوع کانیبالیسم بیشتر به عوامل سوء مدیریتی برمیگردد، بسیار مهم است که کنترل کانیبالیسم بخشی از برنامه مدیریتی باشد.
تشخیص همدیگرخواری: چگونه میتوان کانیبالیسم را در گله تشخیص داد
از آنجایی که کانیبالیسم ناشی از چندین عامل اتفاق میافتد، ممکن است علت دقیق مشکل را نتوان تشخیص داد. با این حال با توجه به شناخت عوامل اصلی شیوع کانیبالیسم، بهتر است یک به یک عوامل را بررسی کرد.
از علائم پرندگان آسیب دیده، میتوان به پرهای ضعیف، گوشت زخمی و پاره شده اشاره کرد. در شرایطی که بافتها آسیب دیدگی زیاد داشته باشند، ممکن است خونریزی نیز در بدن مرغ رخ دهد. خونریزی روی پوست، خود تحریک کننده بیشتری برای همنوع خواری است که حتی ممکن است منجر به مرگ گردد.
از شایعترین آسیبها در زمان درگیری گله با هم نوع خواری میتوان به مقعد آسیب دیده اشاره کرد. از همین رو کانیبالیسم در مرغهای تخمگذار شایعتر است. بخصوص زمان که مرغ در سیستمهای کف و در مناطق شلوغ تخم میگذارد. این ماجرا در مرغهای چاق تخمگذار، بیشتر اتفاق میافتد.
علاوه بر از دست دادن پرندگان به دلیل آسیب ناشی از نوک زدن، کانیبالیسم اغلب منجر به انتقال بیماریهای عفونی (مانند اریسیپل) و بوتولیسم نیز میگردد. در نهایت از علائم همنوعخواری در طیور میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- نوک زدن به پرها، پوست، انگشتان پا و حتی گوشت سایر پرندگان
- وجود پرندههای زخمی و خونین
- کاهش وزن یا کاهش تولید تخم مرغ
- آسیب به بافتهای نرم صورت، مثل تاج و ریش پرنده
- افزایش تلفات در گله
دلایل بروز دیگر خواری طیور: چه عواملی باعث کانیبالیسم در مرغها میگردد
تا به امروز هیچ علت واحدی برای کانیبالیسم شناسایی نشده است. دلایل کانیبالیسم معمولا ناشی از چند علت است که میتواند ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی باشد. در واقع اشتباهات مدیریتی در کنار عوامل ژنتیکی در پرورش طیور میتواند گله را مستعد کانیبالیسم کند. از علائم کانیبالیسم در طیور میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
ازدحام بیش از حد عامل همنوع خواری مرغ
اگرچه تراکم جمعیت برای پرورش و رفاه طیور بسیار مهم است، اما هیچ توصیه جهانی کلی برای مرغهای گوشتی تجاری وجود ندارد. کشورها و سازمانهای مختلف دستورالعملها و توصیههای متفاوتی دارند. اما آنچه مسلم است این تراکم باید براساس وزن پرنده باشد نه تعداد آن. به طور مثال تراکم جمعیت برای گله مرغ گوشتی در کشورهای مختلف به شرح زیر است:
- کانادا توصیه میکند که تراکم جمعیت از 31 کیلوگرم در هر متر مربع تجاوز نکند.
- شورای ملی مرغ ایالات متحده محدودهای بین 32 تا 44 کیلوگرم در هر متر مربع را بر اساس وزن پرنده پیشنهاد میکند.
- اتحادیه اروپا محدودیت تراکم جمعیت 33 کیلوگرم در هر متر مربع را تعیین میکند. در صورت رعایت الزامات خاص مطابق با مقررات آنها، میتواند به 39 یا 42 کیلوگرم در هر متر مربع افزایش یابد.
گرمازدگی بیش از حد مرغ عامل همدیگرخواری
گرمای زیاد در مرغها مانند انسانها احساس ناراحتی و رفتار تحریکپذیر ایجاد میکند. این احساس استرس و ناراحتی منجر به رفتارهای پرخاشگرانه در پرنده شده که منجر به شروع کانیبالیسم در گله میشود.
طیور در گرمایی زیاد مستعد کانیبال هستند. با افزایش سن طیور در مرغداری، دمای محیط افزایش مییابد. یک توصیه کلی این است که جوجههای جوان در هفته اول با دمای 95 درجه فارنهایت پرورش داده شوند و سپس به ازای هر هفته 5 درجه دما را کاهش دهید تا به 70 درجه فارنهایت یا دمای محیط برسانید. کاهش ندادن دمای پرورش یک اشتباه رایج است که منجر به مشکلاتی مانند کانیبالیسم میشود. یکی از دلایل آن شاید به دلیل بالا رفتن سطح ادرار و از دست دادن آب بدن به همراه مواد معدنی است. همچنین افزایش تحرک و کاهش آستانه تحمل در طیور میگردد.
مقاله: استرس گرمایی طیور
نور بیش از حد نور یا دورههای طولانی نور عامل دیگر خواری مرغ
نور بیش از حد در محیط احتمال همنوع خواری در طیور را افزایش میدهد. به همین خاطر هرگز از لامپهای رشته سفید با توان بیش از 40 وات در جوجهکشی استفاده نکنید. نور ثابت برای پرندگان استرس زا است. همچنین نور زیاد دید پرنده را وسیعتر میکند. طیور در نور بیشتر به گرد و غبار معلق در هوا نوک میزنند. کنجکاوی نیز میتواند عامل نوک زدن در طیور باشد. نوک زدن به انگشتان پا در چند هفته اول اغلب به دلیل کنجکاوی در مورد رنگها یا ویژگیهای مختلف شروع میشود. در همین راستا ممکن است جوجهها بر لکه دیوار یا هر لکه دیگری که می بینند کنجکاوانه نوک بزنند. به همین سبب ممکن است هرگونه نقطه یا لکه یا زخم روی بدن پرنده دیگر نیز آنها را تحریک به نوک زدن کند.
کمبود غذا یا آب یا دسترسی نامناسب به دانخوری و آبخوری برای طیور
به هر دلیلی چه کمبود غذا و چه دسترسی نامناسب، پرندگان مجبور میشوند برای دان و آب با هم بجنگند، فعالیت نوک زدن آنها افزایش مییابد. در شرایطی که تعداد دانخوریها کم باشد، طیور در صف مجبور به استفاده از دانخوری هستند. این موضوع باعث میشود که پرندگانی که در انتهای صف باشند، هرگز اجازه خورد دان را پیدا نکنند. این موضوع باعث گرسنگی یا تشنگی در طیور شده که استرس و پرخاشگری در طیور ایجاد میکند.
جیره غذایی نامتعادل از عوامل هم نوع خواری طیور
رژیمهای غذایی با انرژی بالا و فیبر پایین باعث فعال شدن زیاد پرندگان و پرخاشگری میشود. فیبر پایین پُرخوری را در پرندگان تحریک میکند. این پُرخوری اگر در حدی باشد که فولیکول خونریزی کند، می تواند منجر به همدیگر خواری در طیور گردد. جیره غذایی فاقد پروتئین و سایر مواد مغذی به ویژه آمینواسید متیونین، باعث کانیبالیسم در گله میگردد. در این شرایط طیور به پرهای یکدیگر نوک میزنند. به همه این دلایل بسیار مهم است که جیره غذایی براساس سن و نوع و هدف پرورش نوشته شود. مراقب کمبود گوگرد و نمک در غذای پرندگان باشید. کمبود مواد پروتئینی و سایر مواد مغذی مانند متیونین و نمک باعث میشود که مرغها به دنبال پرخوری و خون باشند وعادت نوک زدن در آنها تثبیت گردد.
مقاله: جیرهنویسی طیور
کنار هم قرار دادن طیور با سنین و نژادهای مختلف
این گزینه عموما در مرغداریهای تجاری اتفاق نمیافتد. اما بهطور کل پرندگان بزرگتر ممکن است به طیور کوچکتر آسیب وارد کنند. در همین راستا ممکن است در مزارع کوچک پرندگان به پا، پر و تاج هم آسیب وارد کنند. به همین دلیل بسیار مهم است که این پرندگان را در یک مکان پرورش ندهید.
این مورد همچنین به نژاد طیور نیز بستگی دارد. بهطور مثال در نژاد آرین نسبت به دیگر نژادها بیشتر خوی وحشی دیده میشود. نژاد آرین نسبت به گرما حساستر است، تحریک این نژاد نیز بیشتر است. در نتیجه شرایط نامساعد احتمالا درگیری این پرنده را نیز بیشتر میکند.
طیور دیر پر درآور (Slow Feathering Birds) مستعدتر برای کانیبالیسم
پرندگان دیر پردرآور بیشتر مستعد همدیگر خواری هستند. طیور معمولا به رنگ قرمز جذب میشوند. به همین دلیل است که دانخوریها و آبخوریها در مرغداریها به رنگ قرمز است. به همین دلیل دید شدن رنگ قرمز روی بدن پرندگان احتمال کانیبالیسم را افزایش میدهد. چرا که پوست پرندگان صورتی رنگ است. یا گاه کوچکترین زخم یا خونی شدن بدنها بیشتر دیده میشود. در نتیجه پرندههای با پرهای نارس و کم بیشتر در معرض آسیب ناشی از نوک زدن قرار میگیرند.
تغییرات ناگهانی در محیط یا روشهای مدیریتی
تغییرات ناگهانی در محیط نیز باعث تحریک طیور میگردد. مرغها موجوداتی هستند که تغییرات باعث استرس در آنها میشود. تغییرات ناگهانی و استرس باعث میشود که آنها از محیط خود لذت نبرند. در کل استرس در پرندگان باعث ایجاد رفتار کانیبالیستی میگردد. از همین رو جابه جایی و تغییر مکان، جابه جایی در مکان دانخوری و آبخوریها می تواند نگرانی در پرنده گردد. هرگونه عاملی که باعث شود که برای مرغ آشنا نباشد، آن را به رفتارهای پرخاشگری و همنوع خواری سوق میدهد.
درگیری طیور با بیماریهای انگلی عامل هم نوع خواری
انگل و بیماریهای انگلی داخلی و خارجی، باعث نوک زدن طیور به یکدیگر میگردد. مرغهای سالم به دلیل کنجکاوی و حفظ خود، به پرندگان بیمار یا زخمی نوک میزنند. نوک زدن زیاد بیش از حد به پرها منجر به رفتار کانیبالیستی در پرنده میشود.
پرولاپس (Prolapse) در مرغ تخمگذار
پرولاپس مقعد یک بیماری جدی در مرغ تخمگذار است که در آن قسمتی از روده بزرگ یا مقعد از بدن پرنده بیرون میزند. این اتفاق معمولا در مرغهای چاق تخمگذار اتفاق میافتد. در اثر این جریان و بیرونزدگی، بقیه پرندگان گله، از روی کنجکاوی به آن نوک میزنند. بر اثر نوک زدن، خونریزی اتفاق میافتد و همچنین به سرعت کنیبالیسم در گله شیوع پیدا میکند. مدیریت صحیح نحوه ورود پرندگان به تولید و شیوههای تغذیه مناسب میتواند از این مشکل جلوگیری کند. پرندگان چاق باید رژیم غذایی با انرژی کمتر دریافت کنند.
اضافه یا حذف پرندگان در گله
اضافه یا حذف پرندگان به گله نیز باعث تنش میشود. اضافه کردن طیور، بیشتر در گله مرغ مادر رخ میدهد. زمانی که خروس به گله اضافه میشود. یا در مزارع خانگی نیز شاهد این قسم موارد هستیم. پرندگانی از گونههای مختلف که به مزرعه اضافه میشوند. در این شرایط ممکن است یک هفته طول بکشد تا گله نظم نوک زدن جدیدی برقرار کند و طی این مدت ممکن است منجر به کانیبالیسم شود.
وجود پرندگان معلول یا زخمی در گله
در گله پرندگان به دلیل نظم اجتماعی و کنجکاوی به پرندگان معلول یا مرده در قفس خود نوک میزنند. هنگامی که نوک زدن شروع میشود، میتواند به سرعت به یک عادت وحشیانه تبدیل شود.
درمان شیوع همدیگر خواری مرغ: روشهای کنترل کانیبالیسم در طیور چیست
کنترل کانیبالیسم در طیور با اصلاح یا کاهش عوامل ایجادکننده ممکن است. اما به شرطی که این اقدامات به محض دیدن علائم انجام شود. در صورت تثبیت عادت نوک زدن، از بین بردن آن دشوار بوده و گله با تلفات بالا روبرو خواهد داشت.
در نهایت برای درمان همنوع خواری مرغ میتوان موراد زیر را انجام داد:
- عوامل مشکل را بررسی و سریعا حل کنید. در ابتدا سعی کنید هر عاملی که ممکن است منجر به همدیگر خواری شده باشد را اصلاح و برطرف کنید.
- دمای سالن را چک کنید. دما را متناسب به سن، تراکم و فصل تنظیم کنید. در صورت نیاز دمای سالن را کاهش دهید.
- تمامی منافذ ورود نور را چک کنید. در صورت وجود نور از هیترها تمامی منافذ اضافی نور بسته شود. ساعت روشنی و خاموشی را چک کنید و مطابق کاتالوگ نژاد مربوطه عمل کنید.
- تراکم گله را چک کنید. در صورت تراکم بالا، تراکم گله را کم کنید.
- دسترسی به دانخوری و آبخوری را چک کنید. طیور نباید برای دسترسی به آب و دان با هم بجنگند. جوجهها نباید گشنه یا تشنه بمانند. عوامل مشکل سریعا برطرف گردد.
- پرنده زخمی یا معلول و بیمار را از گله جدا کنید. پرندههای زخمی به دلیل وجود زخم روی بدنشان تحریک کننده خوی پرخاشگری در گله هستند. به همین دلیل داشتن بیمارستان در مرغداری یک امر ضروری است. چرا که به جدا کردن پرندههای بیمار از سالم کمک میکند. در شرایطی که خوی پرخاشگری در پرندگان دیده شد. بهتر است هرچه سریعتر این پرندگان از گله جدا شوند.
- پرندگان مهاجم و پرخاشگر را از گله جدا کنید. این پرندگان به دلیل پیدا کردن خوی وحشیگری به دیگر پرندگان نه تنها آسیب میرسانند، بلکه باعث شیوع سریع کانیبالیسم در گله میشوند.
- برای درمان کانیبالیسم از پماد یا اسپرهای ضد نوک زدن بر روی پرندگان آسیب دیده استفاده کنید. اسپرهای همچون اکسی تتراسایکلین (oxytetracycline) یا OTC که در صورت که زخم به حفره شکمی راه پیدا نکرده باشد، آن را درمان و از طرفی به دلیل داشتن رنگ بنفش متمایل به آبی زخم و خون را پنهان میکند.
- از نور قرمز یا آبی در مرغداری استفاده کنید. استفاده از نور قرمز در این شرایط به دلیل سخت شدن تشخیص رنگ قرمز برای پرنده پیشنهاد میشود. در برخی موارد از رنگ آبی نیز برای ایجاد آرامش نیز توصیه میگردد.
- جیره غذایی گله را چک کنید. در صورت حل تمامی موارد، و حل نشدن مشکل در گله، حتما جیره غذایی گله را چک کنید. در صورت نیاز دان را آزمایش کنید، تا تمامی موارد لازم در دان موجود باشد. گاهی اضافه کردن نمک در آب کمک کننده است. در صورت نیاز گاهی به میزان 300 تا 500 گرم نمک در 1000 لیتر آب نیز در کاهش بیماری کمک میکند.
- با یک متخصص مشورت کنید. اگر این استراتژیها را امتحان کردهاید و هنوز با نوک زدن در گله خود مشکل دارید، برای کمک بیشتر با دامپزشک یا متخصص تماس بگیرید.
توصیههای تجربی برای پیشگیری از کانیبالیسم
به عنوان یک رویکرد آزمایش شده در میدان، برخی از مرغداران دریافتهاند که ایجاد حواسپرتی بصری، مانند اشیاء پلاستیکی قرمز، میتواند به هدایت مجدد توجه پرندگان به دور از رفتارهای آدمخواری کمک کند. علاوه بر این، روش سنتی آویزان کردن قوطیهای فلزی، یک هدف جایگزین برای نوک زدن ارائه میدهد.
پیشگیری از همنوع خواری : چگونه از کانیبالیسم طیور جلوگیری کنیم
سادهترین راه برای کنترل و پیشگیری از کانیبالیسم، مدیریت اصولی مرغداری است. بطور کلی میتوان گفت که بیماری همدیگرخواری از بیماریهای معمول در گله طیور نیست. این بیماری اصولا به دلیل سوء مدیریت در مرغداری اتفاق میافتد. در صورتی که تمامی موارد مدیریتی در گله درست انجام شود، بسیار بعید است که گله درگیری بیماری گردد. از این رو سادهترین راه برای کنترل و پیشگیری همنوع خواری و مدیریت اصولی مرغداری است. کارهای نظیر:
- استفاده از دان یا جیره غذایی کامل: اطمینان حاصل کنید که جیره غذایی گله شما سرشار از مواد مغذی و نمک کافی باشد. استفاده از فیبر برای طیور بسیار مهم است. در سیستم سنتی از سبزیجات پُر فیبر مانند شبدر یا گیاهان دارویی استفاده میکنند.
دان مناسب برای گله یکی از عوامل مهم در پیشگیری از ابتلا به این بیماری است. یک دان خوب باید متناسب با نژاد و سن گله تمامی مواد مغذی، پروتئین و انرژی لازم برای گله را فراهم کند. به همین منظور بسیار مهم است که حتما از جای مطمئن برای خرید دان اقدام کنید. ما برای گله گوشتی دان جهان کاوه را توصیه میکنیم که دارای گواهینامه HACCP و GMP نیز است.
محصول: خرید دان مرغ گوشتی جهان کاوه
- رعایت تراکم جمعیت گله: حتما قبل از جوجه ریزی محاسبات کامل را انجام دهید تا تراکم در کل گله مناسب باشد. تعداد دانخوری و آبخوریها را متناسب با جمعیت گله در نظر بگیرید. چیدمان این دان خوریها به گونهای باشد که همه جوجهها به غذا و آب دسترسی راحت داشته باشند. نباید تراکم به گونهای باشد که جوجهها از سر و کله هم بالا بروند. جوجهها نباید بر سر غذا و آب با هم بجنگند یا به سمت دانخوری و آبخوریها هجوم بیاورند.
- تنظیم نور مرغداری: حتما نور مرغداری را چک کنید. میزان نور نباید زیاد باشد. کنار تمام تهویه و فنها باید چک شود تا نور خورشید از منافذ وارد مرغداری نگردد. در صورت قدیمی بودن مرغداری و وجود پنجره کلیه پنجرهها بسته و جلوی نور گرفته شود. خاموشیها و روشناییهای اصولی بسیار مهم است. روشناییهای طولانی مدت مرغ را مستعد کانیبالیسم میکند. در صورت نیاز به لامپهای بزرگتر برای تولید گرما، میتوانید از لامپ با رنگ قرمز یا مادون قرمز استفاده کنید. هنگام پرورش طیور 12 هفته یا بیشتر، از لامپهای 15 یا 25 وات بالای مناطق تغذیه و آبخوری استفاده کنید. بیش از 16 ساعت نور در روز برای طیور توصیه نمیشود.
- تنظیم دمای مناسب: همیشه دمای سالن را از طریق دماسنجها چک کنید. توجه کنید که دمای سالن با توجه به سن گله، هدف پرورش و نژاد باید متناسب باشد.
مقاله: در باب دمای سالن پرورش مرغ گوشتی، ما در مقاله جوجه گوشتی مفصلا توضیح دادهایم.
- جدا کردن پرندگان معلول از گله: پرندگانی که دارای نقصهای فیزیکی مانند کوری، لنگش یا ناهنجاریهای نوک هستند، بیشتر در معرض حمله سایر پرندگان قرار میگیرند.
- نوک چینی مرغ تخمگذار: به دلیل اینکه این خوی ممکن است در طیور تخمگذار بیشتر دیده شود، به دلیل اینکه پرنده نه به خود و تخم خود و همچنین دیگر هم نوعان خود آسیب وارد کند، نوک طیور را میچینند.
- کوتاه کردن نوک منقار بالایی، آسیب رساندن را کاهش میدهد. این کار را میتوان در سن یک روزگی انجام داد و بین 6 تا 12 هفتگی در پولتها یا بوقلمونهای در حال بلوغ تکرار کرد. کوتاه کردن نوک منقار را همچنین میتواند با حرارت مادون قرمز در روز جوجه کشی انجام داد که با حداقل استرس در جوجه انجام میشود.
- استفاده از دستگاههای مکانیکی: مانند محافظ چشم پلاستیکی یا کورکننده در پرندگان تهاجمی مانند پرندگان شکاری مثل قرقاول و… توصیه شود.
- کنترل بیماریها: برنامه واکسیناسیون منظم را اجرا کرده و بهداشت سالن را رعایت کنید.
- تهویه مناسب: اطمینان حاصل کنید که سالن دارای تهویه مناسب باشد تا دمای و رطوبت در حد مطلوب حفظ شود.
- کاهش عوامل استرسزا: سعی کنید عوامل استرسزا مانند صداهای بلند و تغییرات ناگهانی در محیط را کاهش دهید.
توجه: کانیبالیسم یک مشکل پیچیده است و کنترل آن نیاز به یک رویکرد جامع دارد. برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره تخصصی، بهتر است با دامپزشک یا متخصص طیور مشورت کنید.
مقاله: محاسبات مرغداری
در مزارع و سیستم سنتی گاه از قوطی های فلزی و براق برای سرگرم کردن طیور استفاده میکنند. این قوطیها در نور خورشید میدرخشند و توجه مرغ را به خود جلب میکنند. مرغ با اینها سرگرم شده و توجه آن از نوک زدن به پرندگان دیگر منحرف میشود. همچنین برای گلههای خانگی یا سرگرمی، میتوانید هر روز مشتی سبزیجات تازه مانند شبدر یا علفهای هرز به پرندگان بدهید. قسمتهای کوچک یونجه سبز بالهای نیز به پرندگان چیزی برای نوک زدن میدهد. در کلههای خانگی به هیچ وجه پرنده جدید را در کنار پرندگان قدیمی در یک قفس قرار ندهید. کم کم و به مرور زمان آنها را در کنار هم بگذارید. مراقب طیور کوچکتر باشید.
شدت نور مناسب را حفظ کنید از لامپهای رشتهای سفید با توان بیش از 40 وات در طول رشد جوجه استفاده نکنید. اگر به لامپهای قوی برای گرما نیاز دارید، از لامپهای مادون قرمز استفاده کنید. اگر پرندگان شما 12 هفته یا بیشتر سن دارند، از لامپهای 15 وات یا 25 وات در محل زندگی پرندگان استفاده کنید. محیط را بیش از 16 ساعت در روز روشن نکنید.
آیا کانیبالیسم در طیور مسری است؟
خیر. کانیبالیسم بیماری ویروسی نیست که منتقل شود. به دلیل یک سری عوامل و کمبودها خلق و خوی پرنده تغییر میکند. در واقع یک رفتار اکتسابی است که در گله شیوع پیدا میکند.
کانیبالیسم در چه نژادهایی بیشتر دیده می شود؟
در بین نژادهای که در مرغداری صنعتی ایران استفاده میشود، احتمال درگیری در نژاد آرین بیشتر است. چرا که نژاد آرین به گرما حساستر است. برخلاف دیگر نژادهای اصلاح شده، خلق و خوی وحشی بیشتر دارد.
منبع: