شناخت انواع واکسن طیور: تفاوت بین واکسن‌های زنده و کشته چیست
قبل از شروع بحث درباب علل واقعی شکست واکسیناسیون، بهتر است با انواع واکسن آشنا شویم. واکسن‌ها به طور کلی دو دسته هستند:
- واکسن‌های زنده (Live vaccines): واکسن طیور زنده حاوی ویروس یا باکتری است که باید مرغ را آلوده کند و در بدن آن تکثیر شود تا ترجیحاً با حداقل عوارض، ایمنی ایجاد کند. با تکثیر ویروس در بدن مرغ، سیستم ایمنی بدن ویروس‌ها را شناسایی می‌کند که منجر به ایجاد پاسخ ایمنی تقویت‌شده‌ای در بدن مرغ میگردد.
- مزایای واکسن‌های زنده: عبارتند از سهولت تجویز، قیمت پایین، شروع سریع ایمنی و دامنه وسیع‌تر محافظت چرا که مرغ‌ها در معرض همه مراحل تکثیر ویروس قرار می‌گیرند.
- معایب واکسن‌های زنده: شامل مشکلاتی در کاربرد یکنواخت واکسن، عوارض بیشتر واکسن، احتمال گسترش ناخواسته ویروس واکسن به مرغداری‌های مجاور (در صورت عدم واکسیناسیون آن مرغداری) و نیاز به شرایط نگهداری شدید برای حفظ زنده‌مانی ارگانیسم واکسن است.
- واکسن‌های کشته (killed vaccines): واکسن کشته طیور شده از باکتری‌ها یا ویروس‌هایی تهیه می‌شود که غیرفعال و پردازش شده‌اند، بنابراین قابل انتقال از پرنده‌ای به پرنده دیگر نیستند. واکسن‌های کشته شده معمولاً با یک اجوانت مانند هیدروکسید آلومینیوم یا روغن ترکیب می‌شوند. اجوانت‌ها با افزایش پایداری واکسن در بدن و تحریک طولانی مدت سیستم ایمنی، پاسخ ایمنی را تقویت می‌کنند. واکسن‌های کشته فقط از شیوه تزریقی قابل تجویز هستند.
- مزایای واکسن‌های کشته شده: عبارتند از اطمینان از تجویز یک دوز یکنواخت (پرندگان به صورت جداگانه تزریق می‌شوند)، ایمنی (ارگانیسم غیرفعال شده است)، توسعه سطوح یکنواخت ایمنی (هر پرنده همان دوز را دریافت می‌کند)، هیچ شانسی برای گسترش ارگانیسم واکسن به مزارع طیور مجاور، افزایش پایداری محصول و انتخاب انواع گسترده‌تری از سویه‌های ویروسی.
- معایب واکسن‌های کشته شده: عبارتند از افزایش هزینه‌ها (کارگر و محصول)، شروع کندتر ایمنی، طیف محدودتر محافظت و وجود آسیب بافت موضعی در محل تزریق به دلیل واکنش با اجوانت.
انواع شیوه‌های واکسیناسیون طیور: بهترین روش تزریق واکسن به مرغ‌ها چیست؟
روشهای مختلفی برای تجویز واکسن به پرندگان وجود دارد که هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند. روشهای تجویز واکسن به دو شیوه تزریقی و غیر تزریقی است.
- واکسیناسیون تزریقی طیور (Injectable Poultry Vaccination): در این روش واکسن به پرنده یا تخم تزریق می‌شود. در شیوه تزریقی واکسیناسیون مرغ باید به گونه‌ای باشد که بافت‌های بدن پرنده آسیب وارد نشود. سوزن واکسن باید مستقیم از یک نقطه کوچک وارد و خارج شود. لرزش و حرکت واکسن به بافت‌های بدن پرنده آسیب می‌رساند و موجب خون‌ریزی میگردد. روش تزریقی شامل سه حالت است:
- تزریق زیر جلدی واکسن طیور (Subcutaneous Poultry Vaccination): در این روش، واکسن به صورت مستقیم زیر پوست، معمولاً در ناحیه گردن یا پشت شانه، تزریق می‌شود. این روش برای جوجه‌های کوچک مناسب است.
- تزریق عضلانی واکسن مرغ (Intramuscular Poultry Vaccination): در این روش، واکسن در عضله، معمولاً در ناحیه سینه، تزریق می‌شود. این روش برای پرندگان بزرگ‌تر مناسب است. زمانی که بافت‌های عضله سینه مرغ شکل گرفته است. در هنگام واکسیناسیون طیور باید به شدت دقت شود که سوزن وارد قلب پرنده نشود. اصولا واکسن به سینه سمت راست پرنده تزریق می‌شود.
- تزریق به تخم مرغ: این روش در مراحل اولیه جنینی انجام شده و نیاز به تجهیزات تخصصی دارد.
واکسیناسیون غیرتزریقی طیور: در این روش‌ها واکسن از طریق آب آشامیدنی، قطره چشمی، اسپری به پرنده داده می‌شود.
- اسپری واکسن: در این روش، پرنده از طریق چشم، بینی و دهان واکسن را دریافت می‌کند. دمای آب مورد استفاده برای رقیق‌سازی واکسن باید بین ۱۲ تا ۱۸ درجه سانتی‌گراد باشد. اندازه ذرات واکسن پس از اسپری بسیار مهم است. ذرات نباید خیلی ریز یا خیلی درشت باشند. برای اسپری واکسن، حتماً از دستگاه‌های مخصوص طراحی شده برای این کار استفاده کنید. سوراخ‌های این دستگاه‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که ذرات واکسن با اندازه مناسب تولید کنند. اگر ذرات واکسن بیش از حد ریز (کمتر از ۵۰ میکرون) باشند، ممکن است وارد اعماق دستگاه تنفس پرنده شده و باعث ایجاد بیماری گردد. از سوی دیگر، اگر ذرات واکسن بیش از حد درشت (بیشتر از ۲۰۰ میکرون) باشند، به دلیل سنگینی به سرعت روی زمین می‌نشینند و پرنده نمی‌تواند آنها را دریافت کند. توجه داشته باشید دمای محیط در زمان اسپری نه خیلی زیاد و نه خیلی پایین باشد.
شرایط محیطی: دمای محیط در هنگام اسپری باید بین ۲۶ تا ۲۷ درجه سانتی‌گراد باشد. در این مدت، دستگاه تهویه و هیتر باید خاموش باشند تا از حرکت هوا و پخش نشدن ذرات واکسن جلوگیری شود. در روش اسپری واکسن، علاوه بر جذب مستقیم واکسن از طریق چشم، بینی و دهان پرنده، امکان جذب غیرمستقیم نیز وجود دارد. زمانی که پرندگان پس از اسپری به یکدیگر نزدیک می‌شوند، واکسن‌هایی که روی بدن آنها نشسته است، ممکن است از طریق تماس مستقیم با چشم یا بینی پرنده دیگر یا از طریق ذرات ریز واکسنی که در هوا پخش شده‌اند و توسط پرنده تنفس و جذب بدن پرنده گردد. به همین دلیل است که پس از اسپری واکسن، توصیه می‌شود به مدت ۵ تا ۷ دقیقه دستگاه‌های تهویه و هیتر خاموش نگه داشته تا واکسن فرصت کافی برای جذب پیدا کند.
- واکسن چشمی طیور (قطره‌ای): یکی از روشهای موثر برای واکسیناسیون طیور، روش قطره چشمی است. در این روش، واکسن به صورت قطره‌ای مستقیماً در چشم پرنده ریخته می‌شود. این روش به ویژه برای واکسن‌های بیماری‌هایی مانند برونشیت عفونی بسیار رایج است.
روش انجام در این روش متخصص مربوطه پرنده را به آرامی گرفته و سر آن را ثابت نگه می‌دارد. با استفاده از انگشت شست یا سبابه، پلک پایینی پرنده را به آرامی به سمت پایین کشیده تا کیسه ملتحمه نمایان شود. در نهایت به آرامی مقدار مشخص واکسن را در چشم پرنده می‌چکانند. در این روش نباید نوک قطره چکان با چشم پرنده تماس پیدا کند. مقدار دقیق واکسن مورد نیاز برای هر پرنده معمولاً بر روی ویال واکسن درج شده است. به طور مثال، برای هر هزار جوجه گوشتی، بسته به سن پرنده، بین 35 تا 50 میلی‌لیتر واکسن استفاده می‌شود.
- واکسن آشامیدنی طیور: واکسن آشامیدنی یکی از رایج‌ترین روشهای واکسیناسیون در طیور است. در این روش، واکسن به آب آشامیدنی پرندگان اضافه می‌شود و آنها با نوشیدن آب، واکسینه می‌شوند. این روش به دلیل سادگی، سرعت و هزینه پایین بسیار محبوب است. با این حال، برای اطمینان از موفقیت آمیز بودن واکسیناسیون، رعایت نکاتی مانند کیفیت آب، دما، و زمان تماس پرندگان با آب واکسینه شده بسیار مهم است. همچنین، نوع واکسن و دستورالعمل‌های تولیدکننده باید به دقت رعایت شود. به دلیل نکات زیاد درباره این شیوه، ما در مقاله‌ای جداگانه مفصلا در این باره صحبت کرده‌ایم.
مقاله: واکسیناسیون آشامیدنی طیور
نوع واکسن و روش تجویز به پارامترهای زیادی از جمله گونه، اندازه، وضعیت سلامت، ایمنی ذاتی، طول چرخه تولید، پروتکل انتخابی، هزینه و غیره بستگی دارد. اما نقطه مشترک همه واکسن ها این است که کارایی آنها به شدت به روشهای نگهداری، جابجایی و مدیریت مناسب بستگی دارد. متأسفانه، استفاده نادرست در طول تجویز واکسن بسیار رایج است که معمولاً به دلیل خطای انسانی ایجاد می شود و یکی از دلایل اصلی شکست واکسن در نظر گرفته می‌شود.
واکسیناسیون طیور به شدت در پیشگیری و کنترل بیماری‌های عفونی و ویروسی طیور موثر است. برای اینکه واکسیناسیون موثر واقع شود، نیازمند استفاده از واکسن با کیفیت و شیوه اصولی واکسیناسیون در گله است. شکست واکسیناسیون طیور در مرغداری زمانی اتفاق می‌افتد که پس از تجویز واکسن، بدن طیور سطوح کافی تیتر آنتی بادی را ایجاد نکند یا مستعد شیوع بیماری در مرغداری باشند. معمولا زمانی که واکسیناسیون طیور با شکست روبرو می‌شود، بیشتر تمایل بر این است که تقصیر را گردن واکسن بیندازیم. اگر چه مطمئنا این یک ملاحظه مهم است، اما عوامل دیگری نیزی می‌توانند منجر به شکست واکسینه شدن گله باشند.
چندین عامل وجود دارد تا ایمنی سازی طیور واکسینه شده، با شکست روبرو گردد. با وجود اینکه واکسن مرغ می‌تواند مقاومت حیوان را در برابر بیماری افزایش دهد، اما اگر شیوه‌های مدیریتی به درستی انجام نشود، این مقاومت از بین می‌رود. بهداشت ضعیف در کنار عوامل استرس‌زا، ازدحام جمعیت، عفونت همزمان، آب آلوده اثربخشی واکسن را در طیور کاهش می‌دهد.
تمامی این موارد در درجه یکسانی نسبت به هم قرار دارد. عدم رعایت هر یک از این عوامل، کیفیت کلی واکسیناسیون طیور را به خطر می‌اندازد. از جمله این عوامل می‌توان به قرار گرفتن در معرض سطح بالایی از عوامل عفونی، کیفیت پایین واکسن‌ها، تفاوت آنتیژنی بین واکسن موجود و سویه‌های در گردش در منطقه جغرافیایی، استراتژی واکسیناسیون طیور، کاربرد نامناسب و کمبود تکنسین‌های دامپزشکی ماهر برای تجویز واکسن اشاره کرد.
به طور کلی مشکلات مرتبط با واکسن طیور شامل موارد زیر میگردد:
- غیرفعال شدن واکسن طیور
- توجه نکردن به آنتیژن واکسن با سویه میدانی
- زمان درست تزریق واکسن مرغ
- عوامل استرس‌زا و بیماری‌های سرکوب‌کننده ایمنی
- عدم رعایت دستورالعمل شرکت سازنده واکسن طیور
نگهداری نامناسب و ناپایداری واکسن مرغ در زنجیره سرد
اثربخشی واکسن به موثر بودن عوامل (ویروس و باکتری) واکسن و تکثیر آن در طیور مرتبط است. عوامل متعددی ممکن است، واکسن را غیرفعال کند. بنابراین، غیرفعال شدن واکسن و شکست واکسینه کردن طیور می‌تواند به عواملی همچون:
- غیرفعال شدن واکسن به دلیل تاریخ انقضا: پتاسیل واکسن‌ها تا یک دوره مشخص باقی می‌ماند. به همین دلیل حتی با وجود نگهداری در دمای مناسب بعد از تاریخ انقضا تاثیر آن از بین می‌رود.
- تمیز نبودن یا وجود مواد ضدعفونی در وسایل تزریق: در صورت وجود هر گونه آلودگی روی واکسن، نه تنها واکسیناسیون را بی فایده بلکه ممکن است به دلیل وجود آلودگی، گله را مستعد بیماری کند. همچنین وجود مواد شوینده و ضدعفونی کننده روی وسایل، ممکن است واکسن را غیرفعال کند. وجود هرگونه آلودگی یا مواد ضدعفونی کننده و شوینده روی ابزار واکسیناسیون را دچاره مخاطره می‌کند.
- غیرفعال شدن واکسن به دلیل نگهداری اشتباه: عدم نگهداری صحیح واکسن در دمای مناسب باعث غیرفعال شدن واکسن می‌شود. در کل پروسه واکسیناسیون مرغ، از خرید تا تزریق، واکسن‌ها باید طبق توصیه‌های سازنده، به درستی نگهداری، حمل و نقل و استفاده شود. مشکلات رایج در نگهداری که منجر به غیرفعال شدن واکسن میگردد، شامل:
- کمبود تجهیزات نگهداری: کمبود یخچال‌های کارآمد و مؤثر به واکسن آسیب وارد می‌کند.
- رعایت نکردن زنجیره سرد و دمای نگهداری مناسب: اگر در پروسه جابه جایی واکسن دمای مناسب و سرد رعایت نشود، منجر به دناتوره شدن واکسن میگردد. دناتوره شدن واکسن‌ها، به این معنی است که پروتئین‌ها و دیگر اجزای تشکیل‌دهنده واکسن، ساختار اصلی خود را از دست می‌دهند. در نتیجه، کارایی خود را برای تحریک سیستم ایمنی بدن نیز از دست می‌دهند. اصولا دمای نگهداری واکسن‌های طیور باید بین 4 تا 8 درجه سانتی گراد است. با اینحال تاکید می‌کنیم، طبق پروتکل نگهداری شرکت سازنده عمل کنید.
- قرار گرفتن در معرض نور خورشید: آنتی‌ژن‌ها زمانی که واکسن در معرض نور مستقیم خورشید قرار می‌گیرد کشته می‌شوند. این موضوع منجر به کاهش غلظت آنتیژن و اثربخشی واکسن می‌شود.
- مخلوط کردن واکسن طیور با سایر مواد غذایی: باید یخچال مواد غذایی از یخچال واکسن جدا باشد. هر نوع آلودگی فضای واکسن‌ها را آلوده می‌کند. به خصوص وجود مرغ یا تخم مرغ بسیار آسیب زننده در این امر است. حتی با وجود پلمپ بودن واکسن‌ها از قرار دادن آنها در بخچال مواد غذایی خودداریی کنید. این نکته را در نظر بگیرید که بهرحال آلودگی روی خود ظروف واکسن قرار گرفته و شما آن را در محیط پرورش گله وارد می‌کنید.
بی توجهی به عوامل ژنتیکی در واکسیناسیون طیور
واکنش پرندگان به واکسن بستگی به نوع پرنده دارد. ساختار یک بخش خاص از ژن‌های پرنده به نام مجموعه سازگاری بافتی اصلی (Major Histocompatibility Complex) یا MHC نقش بسیار مهمی در سیستم ایمنی بدن ایفا می‌کند. این بخش تعیین می‌کند که بدن پرنده چگونه به باکتری‌ها و ویروس‌ها واکنش نشان دهد. در واقع MHC بخشی از ژنوم موجودات است که نقش بسیار مهمی در سیستم ایمنی بدن ایفا می‌کند. این ناحیه ژنی، پروتئین‌هایی تولید می‌کند که به سلول‌های ایمنی کمک می‌کنند تا سلول‌های خودی را از سلول‌های بیگانه (مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها) تشخیص دهند. برخی از پرندگان ممکن است به دلیل تفاوت در این ساختار ژنتیکی، بیشتر در معرض بیماری قرار گیرند. به همین دلیل شناخت بیماری‌های رایج در گونه خاص پرنده بسیار مهم است.
از طرفی، توجه نکردن به آنتیژن واکسن با سویه میدانی واکسیناسیون مرغ را بی‌اثر می‌کند. در ابتدا اجازه دهید بدانیم آنتی ژن چیست. قبل از اینکه به توضیح دقیق‌تر متن بپردازیم، بهتر است بدانیم آنتیژن چیست. آنتیژن بخشی از یک میکروب (مثل باکتری یا ویروس) است که سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کند تا آنتی‌بادی تولید کند. آنتی بادی‌ها مانند کلید عمل می‌کنند که قفل‌های خاص (آنتی ژن‌ها) روی میکروب‌ها متصل شده و آنها را برای نابودی نشانه‌گذاری می‌کنند.
حال اگر میکروب‌ها به مرور زمان تغییرات کوچیک در آنتی‌ژن‌های خود ایجاد کنند (که به آن رانش آنتی ژنی گویند)، باعث می‌شود که آنتی بادی های که توسط واکسن تولید شده به خوبی عمل نکنند. گاه حتی این تغییرات در آنتی ژن‌ها بزرگ است (که به آن تغییر آنتی ژنی گویند) که موجب می‌شود که واکسن تقریباً هیچ محافظتی در برابر سویه جدید ایجاد نکند.
از این رو شناخت سویه بیماری و استفاده از واکسن مناسب برای تزریق در عملکرد واکسیناسیون طیور بسیار مهم است. در واقع، ایمنی مؤثر میانجی‌گری شده توسط آنتی‌بادی در صورتی ایجاد می‌شود که آنتی‌بادی‌ها دقیقاً به سویه آنتیژنی خاص روی سطح باکتری یا ویروس متصل گردد. تغییرات در آنتی‌ژن‌های میکروب‌ها می‌تواند باعث کاهش اثربخشی واکسن‌ها شود. این تغییرات بیشتر در واکسن‌های کشته مشاهده می‌شود. برای اینکه واکسن به خوبی عمل کند، باید آنتی‌ژن‌های (بخش‌هایی از ویروس که سیستم ایمنی را تحریک می‌کنند) موجود در واکسن شبیه به آنتی‌ژن‌های ویروس واقعی باشند. برای مقابله با این مشکل، دانشمندان به طور مداوم سویه‌های جدید میکروب‌ها را رصد کرده و در صورت نیاز، واکسن‌ها را به‌روزرسانی می‌کنند.
واکسیناسیون مرغ در زمان نامناسب
برای اینکه واکسن در پرندگان موثر باشد، باید در زمان مناسب و با توجه به وجود یا عدم وجود آنتی‌بادی‌های مادری تزریق شود. اگر زمان‌بندی واکسیناسیون درست نباشد یا آنتی‌بادی‌های مادری خیلی قوی باشند، ممکن است واکسن کارایی لازم را نداشته باشد. برای اینکه بدانیم زمان درست واکسیناسیون برای گله چه وقت است، باید به موارد زیر توجه کنیم:
- نقش پادتن‌های مادری در شکست واکسیناسیون طیور: مرغ مادر نیز به طور منظم علیه بیماری‌های عفونی مختلف براساس شیوع بیماری آنها واکسینه می‌شوند. جوجه‌ها از طریق تخم‌مرغ آنتی‌بادی‌های مادری را دریافت می‌کنند که طی دو هفته از آنها محافظت می‌کند. براساس تحقیقات صورت گرفته، مشخص شده، ایمنی مادری می‌تواند از جوجه‌ها در برابر بیماری‌های عفونی همچون نیوکاسل و گامبورو در طول هفته اول محافظت کند. در صورتی که جوجه‌ها در هفته اول واکسینه شوند، به دلیل وجود آنتی‌بادی‌های مادری، بدنشان پتاسیل تداخل آنتی‌ژن‌های واکسن و در نتیجه خنثی‌سازی آنتی ژن را دارد. بهترین زمان برای واکسیناسیون مرغ زمانی است که اثر آنتی‌بادی‌های مادری کم شده باشد. اگر خیلی زود واکسن زده شود، آنتی‌بادی‌های مادری ممکن است واکسن را خنثی و پاسخ ایمنی را تحریک کنند.
- اهمیت دوز تقویتی واکسن مرغ: دوز تقویتی واکسن، دوزی از آنتیژن است که برای ایجاد ایمنی موثر پس از یک دوز اولیه ایمنی سازی طراحی شده است. هدف از این کار، تقویت پاسخ ایمنی بدن و ایجاد ایمنی طولانی در برابر بیماری است. دوز اولیه، سیستم ایمنی را تحریک می‌کند تا آنتی‌بادی تولید کند. تزریق دوز اولیه در سن مناسب، به سیستم ایمنی در حال رشد پرنده کمک می‌کند تا با آنتیژن واکسن آشنا شود و پاسخ ایمنی مناسبی ایجاد کند. دوز تقویتی باعث تقویت این پاسخ و افزایش طول مدت ایمنی می‌شود. در صورتی که دوز تقویتی واکسن به طیور تزریق نشود، باعث کاهش سطح آنتی‌بادی بدن پرنده شده که ممکن است به زیر سطح محافظتی برسد. کاهش سطح آنتی‌بادی به معنای کاهش اثربخشی واکسن بوده و در نتیجه، پرنده در برابر بیماری آسیب‌پذیر می‌شود. در این شرایط پرندگانی که دوز تقویتی دریافت نکرده‌اند، با احتمال بیشتری به بیماری مبتلا می‌شوند و عوارض ناشی از آن را تجربه کنند. به همین دلیل توصیه می‌شود برای ایجاد سطح محافظت بهتر، دوز تقویتی را طبق برنامه توصیه شده تجویز کنید.
از طرفی در صورت واکسینه شدن مکرر طیور، ممکن است قبل از فعال سازی پاسخ ایمنی بدن طیور، آنها را در معرض بیماری‌های مختلف قرار دهد. تمامی موارد از انتخاب واکسن و دوزهای دریافتی باید زیر نظر متخصصین این حوزه انجام گیرد.
- شکست ناشی از تجویز همزمان چندین واکسن: طبق مطالعات صورت گرفته، در برخی واکسن‌ها، نشان داده که در صورت تزریق واکسن‌ها به‌طور همزمان احتمال پاسخ آنتی بادی به واکسن کاهش می‌یابد. همچنین هنگام تجویز ترکیبی واکسن، خطر موربیدیت و مرگ و میر افزایش می‌یابد. از همین رو توصیه می‌شود که واکسن‌ها در زمان‌های مختلف و جداگانه تزریق شوند.
عدم موفقیت واکسیناسیون مرغ به دلیل استرس و بیماری‌ها
استرس یک پاسخ غیر اختصاصی به تغییر در محیط است، که این تغییرات بیش از حد توانایی سازگاری فیزولوژیکی و رفتاری پرنده است. در واقع می‌توان گفت که بدن طیور منابع کافی برای دفاع از خود در برابر بیماری‌ها و تغییرات محیطی را ندارد که موجب استرس در آنها میگردد. عوامل استرس‌زا در طیور شامل تهویه ضعیف هوا، سرما، استرس گرمایی، رطوبت بیش از حد، حمل و نقل، تراکم بالای گله (ازدحام)، فضای کم، بهداشت نامناسب، بار بیش از حد بستر، سوء تغذیه و کمبود تغذیه، بیماری‌های انگلی، تَب و غیره است. تمامی مواردی که موجب اضطراب در پرنده می‌شود، از شرایط آب و هوایی گرفته تا مشکلات مدیریتی، منجر به کاهش پاسخ ایمنی بدن آنها میگردد. در چنینی شرایطی طیور نسبت به واکسیناسیون بی‌پاسخ می‌شوند و در طول شیوع بیماری مستعد عفونت می‌گردند. علاوه بر این، در صورت تجویز واکسن‌های زنده به مرغ‌های دارای نقص ایمنی، ممکن است باعث شیوع بیماری در گله شود.
مقاله: روشهای نصب تهویه در مرغداری و طریقه محاسبه تعداد فن
در واقع بیماری‌های سرکوب‌کننده ایمنی ناشی از پاسخ ایمنی مختل شده است، و منجر به افزایش خطر بیماری عفونی در گله مانند مایکوتوکسیکوز، بیماری بورس عفونی (گامبورو)، کم‌خونی عفونی، بیماری مارک و سایر بیماری‌ها می‌شود. همه این موارد موجب اختلال در پاسخ ایمنی می‌شود که ممکن است واکسیناسیون گله طیور را با شکست مواجه کند. در واقع این شرایط، ممکن است به جای اینکه سیستم ایمنی را تقویت کند، آن را بیش از حد تحریک کند و باعث واکنش شدید واکسن شود. این واکنش شدید می‌تواند منجر به عوارض جانبی (morbidity) و حتی مرگ پرنده (mortality) شود.
دلیل این امر، خنثی شدن آنتی ژن‌های واکسن در واکنش با آنتی‌بادی‌های تولید شده به طور طبیعی علیه پاتوژن‌های عفونی است. همین امر می‌تواند وضعیت بیماری را در پرندگان بدتر کرده و حتی منجر به مرگ و میر در گله گردد. به همین دلیل تامین سلامت پرندگان قبل از واکسیناسیون بسیار توصیه میگردد.
همچنین پس از واکسیناسیون صحیح بدن پرنده (میزبان) چند روز زمان لازم است تا پاسخ ایمنی موثر ایجاد شود. اگر قبل یا در طول زمان واکسیناسیون یک عامل عفونی ایجاد شود، واکسن در تولید آنتی‌بادی کافی ناکارآمد خواهد بود که منجر به شکست واکسیناسیون طیور میگردد.
مسیر تجویز نامناسب واکسن مرغ
واکسن‌های طیور می‌توانند از طریق خوراکی، زیر جلدی، عضلانی، بال، آب آشامیدنی، قطره چشم و اسپری تجویز شوند. اگر واکسنی با استفاده از محل واکسیناسیون مناسب یا مسیر توصیه شده تجویز نشود، ممکن است منجر به محافظت ضعیف توسط واکسن در گله‌های طیور شود. در بین شیوه‌های واکسیناسیون مرغ، شیوه تزریقی و چشمی جزء موثرترین روش‌ها هستند. اما به طور کلی بسته به شرایط از روشهای مختلف در مرغداری استفاده می‌شود.
مقاله: سوالات متداول مرغداران
عدم رعایت دستورالعمل شرکت سازنده واکسن: آماده‌سازی اشتباه واکسن طیور
همیشه طبق دستورالعمل سازنده واکسن عمل کنید. از افزودنی‌های اضافی در آماده‌سازی واکسن استفاده نکنید. استفاده از برخی مواد، ازجمله مواد ضدعفونی حاوی موادی است که خاصیت واکسن را از بین می‌برد. در طی آماده سازی واکسن حتما زمان‌بندی، مدت زمان اثرگذاری و نوع رقیق‌کننده باید در نظر گرفته شود. دوز مناسب استفاده از واکسن بسیار مهم است. استفاده از غلظت کمتر واکسن، باعث می‌شود که گله به خوبی واکسینه نشود. واکسینه نشدن یکنواخت گله، خود می‌تواند باعث درگیری گله با بیماری گردد. استفاده از دوز بیشتر نیز خود مخاطراتی دارد. اگرچه واکسیناسیون مرغ یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از بیماری‌های طیور است، اما تزریق بیش از حد واکسن نیز می‌تواند عوارضی را به همراه داشته باشد. برخی از این خطرات عبارتند از:
- سرکوب سیستم ایمنی: دوز بالای واکسن ممکن است باعث شود سیستم ایمنی پرنده بیش از حد تحریک شده و در نتیجه توانایی مقابله با سایر بیماری‌ها را از دست بدهد. این وضعیت می‌تواند منجر به افزایش حساسیت پرنده به عفونت‌های ثانویه شود.
- واکنش‌های آلرژیک: برخی از پرندگان ممکن است به اجزای تشکیل‌دهنده واکسن حساسیت نشان دهند. تزریق دوز بالای واکسن می‌تواند این واکنش‌های آلرژیک را تشدید کرده و منجر به علائمی مانند تورم، قرمزی و حتی شوک آنافیلاکسی شود.
- تضعیف رشد: در برخی موارد، تزریق بیش از حد واکسن می‌تواند بر رشد و نمو پرندگان تأثیر منفی گذاشته و باعث کاهش وزن و کاهش تولید تخم‌مرغ شود.
- توسعه بیماری: در برخی موارد نادر، تزریق واکسن با ویروس زنده تخفیف‌یافته ممکن است باعث بروز بیماری در پرنده شود. این احتمال در صورتی که دوز واکسن بسیار بالا باشد یا سیستم ایمنی پرنده ضعیف باشد، بیشتر می‌شود.
- هزینه‌های اضافی: تزریق بیش از حد واکسن باعث افزایش هزینه‌های تولید می‌شود بدون آنکه لزوماً منجر به افزایش کارایی شود.
دلایل موفقیت واکسیناسیون در طیور: چه عواملی بر اثربخشی واکسن در طیور تأثیر می‌گذارند؟
حل چالش‌های واکسیناسیون طیور نیازمند راه‌حل‌های جدید در توسعه واکسن است. بنابراین، برای رسیدگی به این مشکلات، توصیه می‌شود از دستورالعمل‌های تولیدکننده واکسن پیروی کنید که اهمیت زیادی در کنترل شکست دارد. علاوه بر این، هنگام تجویز واکسن، سلامت گله‌ها و سطح تیترهای مشتق شده از مادر باید در نظر گرفته شود. بنابراین، مرغداران و مدیران باید قبل از تجویز واکسن با دامپزشک مشورت کنند و همچنین باید وضعیت سلامت مرغ‌ها را قبل از واکسیناسیون کنترل کنند.
هدف واکسیناسیون مرغ باید به وضوح تعریف شود و مرغدار باید تمام مراحل لازم را برای کنترل هم روشهای استفاده شده در عملیات واکسیناسیون و هم عوامل خارجی انجام دهد. علاوه بر این، واکسیناسیون به افزایش ظرفیت کنترل بیماری‌های طیور کمک می‌کند و باید همراه با سایر اقدامات کنترل و ریشه‌کنی بیماری اجرا شود.
- کیفیت پایین واکسن مرغ: حتما از برندهای معتبر در واکسناسیون گله استفاده کنید. واکسن ممکن است از کیفیت پایینی برخوردار باشد (تیتر واکسن پایین، آلوده و غیره). اگر چه صنعت تولید واکسن بسیار تحت نظارت است و کنترل کیفیت داخلی گسترده‌ای دارد. از همین رو شکست واکسن به دلیل مشکلات مربوط به واکسن نادر است.
- نگهداری و حمل و نقل واکسن طیور: برای نگهداری اصولی از واکسن نکات زیر الزامی است:
- واکسن باید در یخچال مخصوص در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد (۳۵ تا ۴۶ درجه فارنهایت) نگهداری شود. برای بررسی منظم دما، حتما از یک دماسنج حداقل/حداکثر استفاده شود.
- مقدار دوزهای مورد نیاز باید به نزدیک‌ترین ۱۰۰۰ عدد محاسبه شود.
- حمل و نقل از محل نگهداری به محل تزریق باید در یک کیف خنک/جعبه استایروفوم انجام شود و اطمینان حاصل شود که دما بین ۴ تا ۸ درجه سانتی‌گراد (۳۹ تا ۴۶ درجه فارنهایت) حفظ می‌شود.
- بی هیچ وجه استفاده نکردن از واکسن منقضی شده: اطلاعات روی ظرف واکسن همچون تاریخ انقضا باید قبل از استفاده با دقت بررسی شود. به هیچ عنوان از واکسن‌های تاریخ گذشته استفاده نکنید، و آنها را از دسترس خارج کنید. تمامی واکسن‌های تولید شده در دنیا، عمرمفیدی دارند که با یکدیگر متفاوت است. به عنوان مثال، برخی از واکسن‌ها مانند واکسن‌های زنده لیوفیلیزه، دارای محدوده وسیعی (1-2 سال) از عمر مفید هستند، در حالی که برخی دیگر مانند واکسن‌های روغنی دارای محدوده محدودی (3-6 ماه) از عمر مفید هستند.
- پاک کردن ابزار واکسیناسیون طیور: تمامی ابزار واکسیناسیون باید تمیز باشد. در هنگام واکسیناسیون و آماده سازی فرآیند واکسیناسیون مرغ، حتما دستکش دستتان کنید. در صورتی که سرنگ و وسایل را با مواد ضدعفونی کننده تمیز کرده‌اید، حتما با آب گرم با دقت بالا شستشو دهید. مطمئن شوید مواد ضدعفونی کننده از روی آن کاملا پاک شده باشد. به هیچ وجه واکسن را در تماس با مواد شستشوکننده قرار ندهید.
- توجه به ایمنی مادری: در بیشتر مزارع طیور، به ویژه گله‌های مادر واکسیناسیون با شیوه‌های مختلف و طبق برنامه ریزی صورت می‌گیرد. به همین دلیل جوجه‌های یک روزه تازه هچ شده، به طور پیش فرض از طریق آنتی بادی مادری منتقل شده به تخم، ایمنی غیرفعال در خون خود دارند. به همین دلیل به خصوص در واکسن‌های زنده در دو هفته اول در صورت تزریق خنثی می‌شوند. طبق بررسی‌های علمی و دستورالعمل‌ها،ِ واکسن باید برای جوجه یک روزه براساس سطح تیتر آنتی بادی در برابر واکسن‌های پیشنهادی داده شود تا حداکثر ایمنی حاصل شود. به عنوان مثال، زمان توصیه شده واکسیناسیون مرغ برای بیماری گامبورو باید حداقل 11 روز پس از هچ باشد، در حالی که برای بیماری نیوکاسل، باید در زمان واکسیناسیون 7 روزه باشند.
- استفاده از دوز تقویتی واکسن طیور: به طور کلی چند عامل وجود دارد که گله گاها باید دوز تقویتی دریافت کند:
- مدت زمان ایمنی واکسن مرغ: DOI یا همان مدت زمان ایمنی (the duration of immunity) پس از واکسیناسیون که طی زمان تاثیر آن کاهش می‌یابد. پس از واکسیناسیون صحیح، اکثر واکسن‌های طیور معمولاً بین 2 تا 6 هفته به اوج پاسخ خود می‌رسند و سپس سطح محافظت یا ایمنی آنها به تدریج کاهش می‌یابد. با تزریق دوز تقویتی در زمان مناسب، سطح آنتی‌بادی در بدن پرنده در حد مطلوبی حفظ می‌شود و احتمال ابتلا به بیماری به حداقل می‌رسد.
- ایجاد یکنواختی تیترآنتی بادی گله: یکنواختی واکسینه شدن گله در فرآیند پرورش طیور بسیار حائز اهمیت است. ممکن است پس از واکسیناسیون طیور، در بعضی از پرندگان تیتر آنتی بادی کمتر از سطح ایمنی باشد. این موضوع به خصوص در زمان شیوع بیماری در منطقه بسیار حائز اهمیت است. به همین دلیل دوز تقویتی به یکنواختی واکسینه شدن گله کمک می‌کند.
- سویه‌های مختلف بیماری: گاها برای واکسینه کردن گله در مقابل سویه‌های مختلف از واکسن‌های مختلف در زمان‌های متفاوت استفاده می‌شود.
- استفاده از برندهای مختلف تجاری: همانطور که در زمان کرونا شاهد بودیم، توصیه پزشکان استفاده از واکسن‌های برندهای مختلف برای ایمنی بیشتر بدن در دریافت دوز تقویتی بود. این موضوع برای پرندگان نیز صدق می‌کند. دریافت دوز تقویتی از برندهای متفاوت برای اطمینان از ایمن شدن کل گله.
- انتخاب واکسن مناسب: انتخاب واکسنی که برای بیماری خاص و سن پرنده مناسب باشد، نقش کلیدی در موفقیت واکسیناسیون طیور دارد. برای انتخاب واکسن‌های مناسب، حتما باید بیماری‌های شایع در منطقه را شناسایی کنید. هزینه واکسیناسیون علیه بیماری که در منطقه شایع نیست، بیشتر از مزایایی آن است. همچنین گاه می‌توانید با توجه به شرایط منطقه، برای بیماری‌ها با شیوع کمتر از واکسن ضعیف‌تر استفاده کنید.
- برخی بیماری‌ها مانند گامبورو و سالمونلوز سروتیپ‌های مختلفی دارند. شیوع سروتیپ‌ها در مناطق مختلف متفاوت است. شناسایی عوامل عفونی در گردش در منطقه برای تولید واکسن بسیار مهم است. به همین دلیل سازندگان از آنتی‌ژن‌های جدا شده محلی برای تولید واکسن استفاده می‌کنند. در صورت استفاده نکردن از واکسن‌ها با آنتی‌ژن‌های محلی احتمال شیوع بیماری در منطقه بالا می‌رود.
- زمان‌بندی دقیق: اجرای واکسیناسیون در زمان مناسب و مطابق با برنامه مشخص شده، به ایجاد ایمنی پایدار کمک می‌کند. حتما یک روز قبل از واکسیناسیون، تمامی افراد تیم را در جریان امور قرار دهید. تمامی تجهیزات از قبل آماده باشد. توصیه شده واکسیناسیون طیور در ساعات خنک روز یعنی صبح یا اواخر روز (عصر) انجام گیرد. این شرایط مناسب‌ترین و راحت‌ترین شرایط برای پرنده است. واکسیناسیون در ساعات گرم که پرندگان درگیری استرس گرمایی نیز هستند، منجر به کاهش واکسینه شدن گله میگردد. علاوه بر این، سن پرنده در واکسیناسیون مهم است.
- سن مناسب واکسیناسیون مرغ: بدن جوجه در سنین پایین ممکن است گیرنده‌های لازم برای برخی آنتیژن واکسن‌ها را نداشته باشد. این موضوع به دلیل رشد تدریجی سیستم ایمنی در پرندگان است. بعضی گیرنده‌ها زودتر رشد می‌کنن، مثل گیرنده‌های بیماری‌های نیوکاسل، برونشیت عفونی و بیماری بورس. ولی بعضی دیگه دیرتر رشد می‌کنن، مثل برخی دیگر از گیرنده‌های بیماری بورس و آبله. به این نکته توجه کنید، در مورد گیرنده های بورس، بدن جوجه از همان سنین پایین شروع به تولید گیرنده‌هایی می‌کنند. اما علاوه بر این گیرنده‌ها، گیرنده‌های دیگری نیز وجود دارند که در سنین بالاتر توسعه می‌یابند. بر این اساس، توصیه میگردد، پرندگان پس از توسعه کامل گیرنده‌ها در بدن واکسینه کنید، زیرا عدم وجود گیرنده برای آنتیژن در میزبان منجر به شکست فرآیند واکسیناسیون میگردد.
- سلامت عمومی گله: پرندگانی که در شرایط بهداشتی خوب نگهداری می‌شوند، پاسخ ایمنی بهتری به واکسن‌ها می‌دهند.
- کاهش استرس در گله: سعی کنید در زمان واکسیناسیون پرنده را خیلی جابه جا نکنید. مرغ‌ها اصولا تغییرات را دوست ندارند. ترجیح می‌دهند از دانخوری یا آبخوری همیشگی خود استفاده کنند. به همین دلیل بهتر است در زمان واکسیناسیون، نور را کم کنید. در صورت واکسیناسیون تزریقی، یا قطره چشمی، از یک سمت شروع کرده و تا انتهای سالن واکسیناسیون را ادامه دهید. در واقع در این روش متخصصین یک فضای کوچک را خالی کرده، و آرام شروع به واکسینه گله می‌کنند. هر پرنده‌ای که واکسن را دریافت کرد، در سمت خالی قرار داده و کم کم، تا انتهای سالن حرکت می‌کنند. خاموش بودن چراغ‌ها باعث کم شدن دید پرنده نیز می‌شود. این موضوع کمک می‌کند که پرنده در مکان خوب باقی بماند و پرندگان واکسینه شده و نشده قاطی نشوند.
- روش صحیح تزریق: روش تزریق واکسن باید بر اساس نوع واکسن و سن پرنده انتخاب شده و به درستی اجرا شود. واکسیناسیون یک کار کاملا تخصصی است. این امر را حتما به افراد خبره بسپارید. تبحر افراد در واکسیناسیون گله، به یکنواختی واکسینه شدن گله کمک شایانی می‌کند.
- کیفیت و نگهداری مناسب و حفظ دمای زنجیره سرد: واکسن‌ها باید طبق استانداردهای سازنده، نگهداری و منتقل شوند. تغییرات دمایی تاثیر مستقیم بر اثربخشی واکسن دارد. دمای مناسب زنجیره سرد باید برای حفظ زنده‌مانی واکسن باید حفظ شود. عوامل متعددی بر دمای زنجیره سرد تأثیر می‌گذارند، مانند کمبود منبع برق و کمبود سیستم‌های خنک‌کننده (یخچال)، سرمای بیش از حد و کمبود تجهیزات حمل‌ونقل واکسن (جعبه یخ). از طرفی سرمای بیش از حد واکسن‌های روغنی منجر به کاهش قدرت واکسن‌ها به دلیل تشکیل کریستال آدجوانت‌ها (نمک‌های آلومینیوم) در واکسن‌ها می‌شود.
علاوه براین بسیار مهم است که واکسن جدا از سایر اقلام موادغذایی، شیمیایی و نمونه‌های آسیب شناسی نگهداری شود. چرا که برخی از واکسن‌ها از جمله واکسن بیماری مارک به راحتی به دلیل دست زدن و نگهداری نامناسب غیرفعال می‌شوند.
در این بین، واکسن‌های ترموستاتیک به گونه‌ای تولید می‌شوند که بتوانند با نوسانات دما مانند محیط‌های سرد و گرم کنار بیایند. در حالی که واکسن‌های خشک شده با انجماد باید در یخچال با دمای 4 درجه سانتی‌گراد نگهداری شوند و برای حفظ دما، توصیه شده حمل و نقل آنها با استفاده از بلوک‌های یخ/سیستم خنک‌کننده انجام شود. استفاده از واکسن‌های ترموستاتیک می‌تواند جایگزینی برای غلبه بر مشکلات مربوط به زنجیره سرد و دمای نگهداری باشد.
- استفاده از ادجوانت‌ها (adjuvant): ادجوانت واکسن ماده مکملی است که به واکسن اضافه می‌شود تا دسترسی بیولوژیکی واکسن‌ها را افزایش دهد و پاسخ ایمنی به آنتیژن هدف را تقویت کند. به طور کلی، به همراه یک آنتیژن، به بدن تزریق می‌شود تا بدن آنتی بادی‌هایی تولید کند که به سیستم ایمنی کمک می‌کند تا با آنتی ژن مبارزه کند. این موضوع به افزایش ایمنی زایی واکسن برای محافظت طولانی مدت و کاهش دوز آنتی ژن مورد نیاز برای تولید موثر کمک می‌کند.
ادجوانت‌ها باعث می‌شوند که سیستم ایمنی بدن به واکسن واکنش بهتری نشان دهد. در برخی واکسن‌ها، مثل واکسن‌های خوراکی، آنتیژن (بخشی از میکروب که باعث تولید پادتن می‌شود) ممکن است در دستگاه گوارش تخریب شود. آدجوانت‌ها از آنتیژن محافظت می‌کنند تا به سیستم ایمنی برسد. ادجوانت‌ها می‌توانند سلول‌های مختلفی از سیستم ایمنی را فعال کنند تا پاسخ ایمنی کامل‌تری ایجاد شود.
- استفاده از تثبیت‌کننده‌ها‌ی واکسن مرغ: تثبیت‌کننده واکسن ماده‌ای است که به واکسن اضافه می‌شود تا پایداری و افزایش عمر مفید واکسن در طول فرمولاسیون و تجویز واکسن‌های مختلف را افزایش دهد. انواع مختلف تثبیت‌کننده‌ها برای انواع مختلف آماده‌سازی واکسن در بازار موجود است. به عنوان مثال، برای واکسن‌های آشامیدنی زنده مانند برونشیت عفونی، بیماری نیوکاسل، بیماری گامبورو، Vac-Safe (Intervet) و Vital Blue بهترین تثبیت‌کننده‌ها هستند. علاوه بر این، مواد موجود در بازار محلی مانند شیر کم‌چرب به میزان 2 گرم در لیتر یا شیر خشک کم چرب را نیز می‌توان به واکسن اضافه کرد و به عنوان جایگزینی برای سایر تثبیت‌کننده‌ها استفاده کرد.
- مدیریت صحیح گله: مدیریت صحیح گله، شامل تغذیه مناسب، کنترل استرس و رعایت بهداشت، به موفقیت واکسیناسیون کمک می‌کند.
تمیز کردن و نگهداری تجهیزات واکسیناسیون مرغ
تجهیزات واکسیناسیون را با آب گرم تمیز بشویید. به هیچ وجه از مواد شوینده یا ضدعفونی‌کننده استفاده نکنید.
تمام تجهیزات را در یک کیسه پلاستیکی در بسته نگهداری کنید. در صورت استفاده از ضدعفونی کننده مطمئن شوید که مواد در سرنگ یا سوزن باقی نمانده باشد. وجود ضدعفونی کننده‌ها در سرنگ و سوزن، موجب غیرفعال شدن عوامل واکسن میگردد. حتما با آب گرم با دقت بالا دوباره وسایل را شستشو دهید تا مطمئن شوید کلا مواد از روی ابزار پاک شده‌اند.
پس از واکسیناسیون طیور چکاری باید انجام دهیم؟
به دلیل درگیری گله با بیماری، بهتر است بعد از واکسیناسیون مرغ دمای محیط را یک درجه بالا ببرید. چرا که بدن پرنده در حال صرف انرژی برای مقابله با ویروس یا باکتری وارد شده از طریق واکسن است. اینکار کمک می‌کند، تا پرنده برای گرما کردن بدن خود انرژی کمتری صرف کند.
مورد دیگر، استفاده از مواد مغذی و ویتامین‌ها برای گله است که می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. اما قبل از هر کاری از مواد خوراک مرغ خود آگاه باشید. به طور مثال شرکت تولید کننده دان مرغ جهان کاوه افق خزر، از آنجایی که با توجه به سن گله دان را در اختیار مرغدارن قرار می‌دهد، تمامی ویتامین‌ها و مواد مغذی لازم را با توجه به شرایط و سن گله در خوراک مرغ قرار می‌دهد. در صورت استفاده از این دان مرغوب و با کیفیت نیازی به استفاده از هیچ ماده مغذی اضافی برای گله نیست.
محصول: خرید دان مرغ گوشتی
چگونه می‌توان از موثر بودن واکسن مرغ اطمینان حاصل کرد؟
در هنگام واکسیناسیون از روش تزریقی حتما بدن برنده را چک کنید، که واکسن در جای درست تزریق شده باشد. یا در واکسن‌های چشمی مطمئن شوید، که حتما واکشن وارد چشم پرنده شده و بیرون ریخته نشده است. در هنگام واکسناسیون به شیوه اسپری، بدن پرنده خیس است. در هنگام واکسیناسیون پرنده عکس العمل نشان داده و با سرش واکنش نشان می‌دهد.
پس از واکسیناسیون در نظر داشته باشید که تنها دلیل بر واکسینه شدن درست گله، معنی ایمن شدن گله در برابر بیماری را نمی‌دهد. برای اطمینان از این موضوع باید آنتی‌بادی تولید شده در بدن پرنده را ارزیابی کنید. اینکار از طریق آزمون ایموسوربانت متصل به آنزیم (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay) یا ELISA قابل انجام است. آزمون ELISA وجود آنتی بادی در نمونه را تشخیص می‌دهد. اگر سطح آنتی بادی یا همان تیتر در هر نمونه بالا و تغییرات تیتر بین نمونه‌ها کم باشد، واکسیناسیون موفقیت آمیز بوده است. این نکته را در نظر بگیرید که 3 هفته پس از واکسیناسیون زمان لازم است تا بدن طیور آنتی بادی تولید کند. تیتر آنتی بادی با گرفتن خون از هر نمونه (حداقل 20 نمونه نیاز است) تعیین می‌شود. پرندگان باید به صورت تصادفی انتخاب شوند. مقدار آنتی بادی تولید شده توسط هر نمونه، به عوامل متعددی بستگی دارد، همچون:
- روش تجویز: به عنوان مثال، واکسیناسیون از طریق آب آشامیدنی تولید آنتی‌بادی قوی‌تری را نسبت به واکسیناسیون اسپری تولید می‌کند.
- دوز مصرفی
- برنامه واکسیناسیون مرغ: شیوه اجرا مراحل واکسیناسیون همچون مدیریت زمان و دما و ….
- سن پرنده
- نوع پرنده
- تغذیه (Nutrition)
- سرکوب ایمنی (Immunosuppresion)
در نهایت برای هر مزرعه پرورش طیور، مهم است که یک سطح پایه از ایمنی در برابر بیماری‌ها مشخص شود. این سطح پایه، نشان می‌دهد که واکسن‌هایی که به پرندگان زده می‌شود، چقدر موثر هستند و آیا سیستم ایمنی بدن پرندگان به اندازه کافی به این واکسن‌ها پاسخ می‌دهد یا خیر.
هنگام ارزیابی پاسخ واکسن مرغ، چند پارامتر را در نظر می‌گیرند:
تیترها که مقدار یا غلظت آنتی‌بادی‌ها در خون است. هرچه تیتر بالاتر باشد، نشان‌دهنده ایمنی بیشتر است.
CV (Coefficient of variation) یا ضریب تغییرات که نشان می‌دهد که نتایج چقدر با هم متفاوت هستند. در اینجا، CV نشان دهنده میزان یکنواختی پاسخ ایمنی پرندگان مختلف در یک گله است. به‌طور کلی برای هر بیماری، CV باید کمتر از ۵۰ درصد باشد.
مقایسه پاسخ آنتی بادی پایه با تیتر مورد انتظار: در واقع سطح آنتی‌بادی‌ها خون پرندگان نمونه را با تیتر آنتی بادی‌ای که پیش بینی شده توسط سازنده واکسن مقایسه می‌کنند. سطح آنتی‌بادی‌های خون پرندگان همان پاسخ آنتی بادی و تیتر آنتی بادی اعلام شده توسط شرکت سازنده واکسن پس از واکسیناسیون همان تیتر مورد انتظار است.
در نهایت به این سوال مطرح می‌شود که چرا ارزیابی اثربخشی واکسن مهم است؟
میانگین تیتر آنتی بادی معمولا در یک دوره پرورش برای تمام پرندگان یک فارم با برنامه واکسیناسیون مشابه انجام می‌گیرد. با مقایسه تیتر پایه با تیتر مورد انتظار، می‌توان فهمید که آیا واکسن به اندازه کافی موثر بوده است یا خیر. اگر تیتر پایه کمتر از تیتر مورد انتظار باشد، ممکن است مشکلاتی در برنامه واکسیناسیون طیور، کیفیت واکسن یا سلامت پرندگان وجود داشته باشد. در چنین شرایطی ابتدا باید مشکل را شناسایی کرد تا بتوان اقدامات لازم مانند تغییر واکسن، بهبود شرایط نگهداری یا درمان پرندگان بیمار را انجام داد.
چه واکسن‌هایی برای مرغ‌ها ضروری است؟
واکسیناسیون برای مرغ بنا به هدف پرورش متفاوت است. همچنین در زمان واکسیناسیون باید بیماری‌های شایع در منطقه را در نظر بگیرید. در صورت تزریق واکسن که در منطقه جغرافیایی شما شایع نیست، شما تنها هزینه بیشتر برای پرورش خود کرده‌اید. حتما قبل از واکسیناسیون مرغ با دامپزشکان فعال این حوزه در منطقه خود مشورت کنید.
منابع:
