چکیده
بیماری گامبورو یا بیماری بورس عفونی (IBD)، یک بیماری ویروسی است که جوجه‌های جوان را درگیر می‌کند. این بیماری که شیوع جهانی نیز دارد، اندام بورسا فابریسیوس جوجه را هدف قرار می‌دهد. یک اندام مهم در جوجه‌های جوان که سیستم ایمنی بدن را توسعه می‌دهد. در صورت آلودگی مکان با ویروسی بورس پاکسازی مکان بسیار سخت است و میتواند مرگ و میر زیادی در گله ایجاد کند.اما خوشبختانه بیماری ویروسی گامبورو قابل انتقال به انسان نیست.
فهرست مطالب
بیماری گامبورو یا بیماری بورس عفونی (IBDV) چیست
عامل بیماری گامبورو، ویروس بورس عفونی است که جوجه‌های جوان را درگیر می‌کند. این بیماری اولین بار در منطقه گامبورو (Gumboro)، ایالت دلاور (Delaware)، آمریکا شناخته شد. این بیماری از گونه Birnavirus است که سلول‌های لنفاوی درون بورس کلوآکال (the cloacal bursa)، لوزه‌ها و طحال را درگیر می‌کند. درگیری ویروس بورس با بورس کلوآکال موجب می‌شود تا سطح ایمنی بدن پرنده پایین آمده و حتی منجر به مرگ آن شود.
بورس فابریسیوس یک غده کوچیک سفید رنگ است که در قسمت انتهایی دستگاه گوارش پرنده قرار دارد. بورس فابریسیوس (لاتین: bursa cloacalis یا bursa fabricii) یک اندام تخصصی است که برای رشد سلول B (بخشی از سیستم ایمنی بدن) ضروری است و فقط در بدن پرندگان وجود دارد. در بورس، سلول‌های بنیادی ویژگی‌های سلول‌های B بالغ و با قابلیت ایمنی را بدست می‌آورند. بورس در پرندگان جوان فعال است و پس از حدود 6 ماه آتروفی می‌شود (تقلیل می‌رود). در سال 1956، بورس گلیک (Bruce Glick) اثبات کرد که با برداشتن بورس در جوجه‌های تازه از تخم خارج شده، تولید آنتی بادی در بدن به شدت مختل می‌شود. در واقع اینگونه می‌توان گفت که وجود بورس در بدن پرندگان برای تولید آنتی بادی بسیار ضروری است. چرا که در طول دوره جنینی و 10 هفته اول زندگی جوجه، سلول‌های سیستم ایمنی پس از تولید در اندام لنفاوی مختلف وارد بورس فابرسیوس می‌شوند. پس از آن در این اندام برای مقابله با عوامل بیماری‌زا پادتن تولید می‌کنند.
حال اگر در همان هفته‌های اول تولد، جوجه مبتلا به عفونت بورس عفونی شود، تکثیر ویروس باعث تخریب بورس فابرسیوس می‌شود. در نتیجه بورس فایرسیوس توانایی برنامه‌ریزی برای لنفوسیت‌ها و مقابله با بیماری را از دست می‌دهد که ضعف ایمنی بدن را به دنبال دارد. به همین دلیل بیماری گامبورو به ویروس ایدز مرغ نیز شناخته می‌شود.
بنابراین اگر بتوان بورس فابرسیوس را حداقل تا هفته سوم زندگی در برابر بیماری‌ها محافظت نمود، آنگاه میزان لنفوسیت‌های بالغ و برنامه‌ریزی شده به اندازه کافی تولید شده و اثرات سرکوب سیستم ایمنی توسط بیماری بورس عفونی به حداقل خواهد رسید.
روش‌های انتقال بیماری گامبورو و علل ابتلا به بیماری بورس عفونی
ناقلین این بیماری طیف وسیعی را درگیر می‌کنند، از جمله پرندگان وحشی، حیوانات موذی و محیط و وسایل آلوده. بیماری بورس عفونی از طریق مدفوع، آب و خوراک آلوده پخش می‌شود. از طرفی مدرکی دال بر انتقال بیماری گامبورو از والد به جوجه ها وجود ندارد. همچنین خوشبختانه تا به امروز موردی دال بر بیماری گامبورو در انسان دیده نشده است. در ابتدا این بیماری عمدتا گله‌های جوجه گوشتی را هدف قرار می‌داد. در سال 1987 در اروپا سویه‌ای خطرناک از این بیماری ظاهر شد که گله‌های مولد را نیز به شدت درگیر می‌کرد. امروزه بصورت گسترده براساس میزان در معرض ویروس بودن، گله‌ها واکسینه می‌شوند. بخصوص گله‌های که تحت قرنطینه بالا نگهداری می‌شوند، و در معرض این بیماری نبوده‌اند. در بین نژادهای مرغ گوشتی نژاد لگهورن (Leghorn) ایتالیایی مقاومت کمتری در برابر بیماری گامبورو دارد و تا 18 هفتگی مستعد (susceptible) بیماری است. پرندگان مسن‌تر در برابر این بیماری مقاوم‌تر هستند. چرا که همانطور که قبلا بیان شد، بورس در بدن آنها به همراه رشد و تکامل بدن طیور آتروفی می‌شود. ویروس بورس ظرف 10 تا 14 روز از پرندگان آلوده دفع می‌شود.
در دانمارک مطالعات زیادی در باب بیماری‌های تحت بالینی همچون IBDV و سایر بیماری‌های ویروسی بر تولید جوجه‌های گوشتی صورت گرفت. نتایج نشان می‌دهد که نژاد، رژیم غذایی، تراکم جمعیت و محتوای خوراک میتواند از علل درگیری گله با بیماری گامبورو باشد.
علل ابتلا به گامبور یا بیماری بورس عفونی
آنتی بادی‌های خنثی کننده بیماری بورس در جوجه‌های تازه متولد شده، آهسته‌تر رشد می‌کند. ورولد و دیویسون در سال 1997 بیان کردند که به دلیل ایمنی بدن ضعیفتر و عوامل خونی و انتشار سیتوکین جوجه‌ها حساس‌تر هستند. در جوجه‌های گوشتی عمدتا این بیماری در هفته 3 و 4 ام ظهور می‌کند. علائم ظاهری حاد این بیماری شامل اسهال سفیدآبکی و منافذ کثیف است. پرندگان مبتلا ممکن است علائمی همچون پرهای ژولیده و چشمان بسته، بی حالی و بی اشتها داشته باشند.
همچنین از آسیب‌های که بیماری گامبورو به مرغ وارد می‌کند، ایجاد تورم در بورس کلوکال (فبریکوس) و خونریزی در عضلات ران و سینه است. بسته به سویه IBDV و وجود ایمنی مادری، این بیماری میتواند به عنوان یک بیماری بالینی و تحت بیماری بالینی در جوجه‌ها دیده شود. بطور کل از علائم بالینی بیماری بورس عفونی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• افسردگی، خواب آلودگی وبی‌حالی
• اسهال اورات آبکی (اسهال آبکی سفید)
• پرهای ژولیده
• کم آبی بدن
• چشمان بسته
• بی‌اشتهایی
• لرزش سر
• لنگش
همچنین آسیب‌های وارد شده پس از مرگ بر اثر بیماری بورس شامل تورم بورس است.
شدت بیماری گامبورو یا بورس عفونی
شدت این بیماری به ویرولانس (virulence) ویروس یا توانایی بیماری‌زایی، سطح آنتی‌بادی مادری (levels of maternally derived antibody) MDA، سن و نژاد بستگی دارد. در بیماری گامبورو احتمال مرگ و میر و در گله گوشتی معمولا 20 درصد است، اما ممکن است، اوج تلفات گامبورو به 50 درصد نیز برسد. عفونت پس از 3 تا 5 روز به اوج خود می‌رسد. میزان در گیری با بیماری بورس در گله‌های تخمگذار ممکن است تا 80 درصد نیز برسد.
کاهش سطح آنتی بادی‌های مادری، گله را در برابر بیماری به خصوص در سویه‌های خطرناک جدید، حساس‌تر می‌کند. به همین دلیل، پرورش‌دهندگان پس از بررسی سطح ویروس عفونی بورس IBD، برنامه‌های واکسیناسیون را برای دستیابی به بالاترین سطح ایمنی برنامه‌ریزی می‌کنند.
از تأثیر اقتصادی بیماری ویروسی بورس عفونی (IBDV) می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• مرگ و میر مستقیم یا اوج تلفات گامبورو میتواند به بیش از 40 درصد برسد
• عفونت‌های ثانویه به دلیل سیستم ایمنی نامناسب، تأثیر منفی بر راندمان تولید دارند.
طول دوره بیماری گامبورو
این جریان بستگی به زمان تشخیص، نوع ویروس و شدت بیماری گامبورو بستگی دارد. اگر زود متوجه این بیماری در پرنده خود شوید، می‌توانید تا حدود زیادی در بهبود او تاثیر داشته باشید. این بیماری، در برخی از مرغ ها و پرندگان، در کمتر از 7 روز درمان می شود. اما در برخی دیگر از آن ها امکان دارد که تا دوهفته نیز طول بکشد.
درمان گامبورو و داروهای درمان گامبور
بیماری گامبور یا همان ویروس عفونی بورس درمان موفقی ندارد. یعنی در صورت وقوع هیچ دارویی برای درمان وجود ندارد؛ چراکه این بیماری عامل ویروسی دارد که باید دوره خود را طی کند. اما شاید بتوان با استفاده از ویتامین‌ها و برخی آنتی‌بیوتیک‌ها علائم بیماری را در مرغ کم و به بهبود آن کمک کرد.
بنابراین در صورت خطر ابتلا به این بیماری، بهترین راه واکسیناسیون است. اللخصوص که این بیماری در برابر بسیاری از ضدعفونی‌کننده ها مقاوم است. اما بطور کل روش‌های زیر برای ضدعفونی بعد از انواع بیماری‌های مسری و عفونی توصیه می‌شود:
• ساختمان در قرنطینه کامل قرار گرفته و از ورود افراد جلوگیری شود.
• تمامی مناطق و بسترهای که با پرنده مستقیما با آن در تماس بوده، باید با یک ضدعفونی کننده مناسب و با غلظت و میزان مناسب اسپری شود.
• پرنده بیمار باید از ساختمان خارج شود و حتی ممکن است سوزانده و دفن شود تا تماس احتمالی با سایر پرندگان وجود نداشته باشد.
• تمامی تجهیزات و ابزارها باید ضدعفونی شوند، بهتر است اینکار در خود سوله یا مزرعه مرغداری انجام شود. پس از آن بیرون آورده شده و هوادهی شود.
• کف و قسمت پایین دیوارها با مواد شوینده کاملا تمیز شسته شود.
• پس از شستشو کلیه مکان‌ها و وسایل باید با مواد ضدعفونی کننده‌ی تمیز شود که قادر به کشتن انواع پاتوژن‌های موجود است.
• گاه در حالت شدت بیماری‌های ویروسی ممکن است تا چند اینج خاک اطراف مرغداری را از بین برند. یا با شعله روی آن را بسوزانند و روی آن آب آهک بریزند. البته اینکار خیلی مرسوم نیست ولی باز هم بسته به نظر کارشناس مرغداری دارد.
• حتما باید تمامی موارد مربوط به ضدعفونی برای هم مرغداری و هم پرسنل در نظر گرفته شود.
کنترل و پیشگیری از بیماری گامبورو یا بیماری بورس مرغ
واکسیناسیون برای بیماری بوروس یا همان گامبور مثل بقیه بیماری های ویروسی موثرترین روش پیشگیری است. واکسیناسیون هم از طریق واکسیناسیون گله مادر یا وجود آنتی بادی مادری (MDA) و هم از طریق ایمنی فعال با واکسیناسیون مستقیم گله جوجه گوشتی انجام می‌گیرد. البته لازم به ذکر است که سیاست‌های واکسیناسیون علیه بیماری گامبورو بسته به شدت درگیری منطقه و نوع ویروس میتواند متفاوت باشد.
بهترین فعالیت‌های براساس دانش فعلی برای مبارزه با بیماری گامبورو
• در صورت وجود خطر گامبورو، تمامی پرندگان در سن یک هفتگی واکسینه شوند.
• در گله طیور، یک خط مش یکسان ایجاد کنید.
• تمامی اصول و استانداردهای بهداشتی را رعایت کنید.
• کود مرغی را حداقل 3 ماه قبل از پخش نگهداری کنید.
• کود را در فضای مربوط به مرغداری نگهداری نکنید.
• از تماس کود با عوامل آلودگی در طبیعت جلوگیری کنید.
انواع واکسن گامبورو و زمان مصرف واکسن گامبورو یا بورس عفونی
یکی از این روش‌ها استفاده از واکسن زنده، برای پرندگان 12 تا 21 روزه است. واکسن زنده بسته به نوع آن یا در آب مصرفی جوجه‌ها و یا بصورت قطره چشمی تجویز می‌شود. همچنین برای دستیابی به ایمنی بیشتر ممکن است، از یک واکسن زنده در 4 تا 10 هفتگی و به دنبال آن از یک واکسن غیرفعال روغنی گامبورو در حدود 16 هفتگی استفاده شود.
از یک واکسن زنده در 4 تا 10 هفتگی و به دنبال آن از یک واکسن غیرفعال روغنی گامبورو در حدود 16 هفتگی استفاده شود. دلیل واکسیناسیون مکرر در مرغ مادر به منظور دستیابی به کاهش سطوح MDA است. همچنین مهم است که واکسیناسیون در جوجه‌ها زمانی تجویز شود که سطح MDA پایین‌تر از خنثی کردن اثر واکسن توسط MDA باشد.
حذف این ویروس از مکان‌های آلوده دشوار است، چرا که این ویروس از نوع ویروس بدون پوشش بوده و ویروس پایداری محسوب می‌شود. مقاومت و پایداری بالای این ویروس موجب شده تا ریشه کن کردن آن در مزرعه تقریبا غیرممکن باشد. در مکان‌های به شدت آلوده که تعدد بالای ویروس در آنجا وجود دارد، حتی با ضدعفونی مکان برخی از ویروس‌ها بازهم زنده می‌مانند.
به همین دلیل بطور کل پیشگیری در مقابل آلودگی بهتر درمان است. گرفتن سیاست همه جانبه، از ضدعفونی دقیق با فرمالدئید (formaldehyde) و یدوفورها (iodophors)، میتواند در کاهش چالش سطوح و افزایش تاثیر واکسیناسیون موثر باشد.
مقاله: بیماری آسیت مرغ
سوالات متداول واکسیناسیون جوجه علیه بیماری گامبورو
آیا واکسیناسیون جوجه یک روزه در برابر بیماری گامبورو مرغ توصیه می‌شود؟
اینکار ضرری برای جوجه ندارد، اما به دلیل سطح آنتی بادی مادری در روزهای اول بالاست و در نتیجه واکسن را خنثی می‌کند.
با وجود تزریق واکسن گامبورو، گله در گیر بیماری و حتی مرگ و میر ناشی از این بیماری شده است، علت چیست؟
احتمال زیاد واکسیناسیون در روزهای اولیه اتفاق افتاده است؛ زمانی که سطح آنتی بادی گرفته شده از مادر هنوز بالا بوده و در نتیجه واکسن را خنثی کرده است.
آیا گونه‌ی از ویروس گامبورو طیور وجود دارد که واکسن گامبورو از آن محافظت نکند؟
همه سویه های ویروس عفونی بورس متعلق به یک سروتیپ واحد است، به همین خاطر واکسن روی تمامی آنها تاثیرگذار است. اگر واکسیناسیون جواب نداده است، همانطور که قبلا به آن اشاره کردیم، به احتمال زیاد به دلیل تجویز در زمان نامناسب بوده است.
آیا می توان واکسن‌های گامبورو مرغ را با تزریق اسپری اعمال کرد؟
روش ترجیحی، تزریق در آب آشامیدنی طیور است؛ زیرا با این روش ویروس وارد دستگاه گوارش می‌شود. با این حال، واکسیناسیون اسپری یک روش جایگزین است و در صورتی که درست انجام شود، نتایج قابل مقایسه‌ای دارد.
از چه سنی باید جوجه‌ها را علیه بیماری گامبور واکسینه کرد؟ در شرایطی که به آزمایشگاه بابت اندازه‌گیری سطح آنتی بادی دسترسی ندارم.
بدون اطلاع از سطح آنتی بادی، هر تصمیمی در مورد واکسیناسیون یک قمار بزرگ است. با این‌حال دستورالعمل‌های برای بالا بردن شانس نتیجه‌گیری واکسیناسیون وجود دارد.
بطور کل جوجه‌های گوشتی یا جوجه‌های تخمگذار که واکسن گامبورو به والد آنها تزریق شده است، دارای تیتر آنتی بادی مادری در حدود 1000 تا 8000 واحد ELISA هستند. بر این اساس سایت Gumboro در شرایط خاص که دسترسی به آزمایشگاه غیر ممکن است، سن واکسیناسیون را برای جوجه گوشتی و تخمگذار علیه بیماری گامبورو بیان کرده است. شما می‌توانید برای اطلاع از این زمان تقریبی واکسیناسیون گامبورو وارد سایت Gumboro شوید.
توجه: البته بازهم توصیه اکید ما برای نتیجه‌گیری حتمی، اندازه‌گیری سطح آنتی بادی طیور در آزمایشگاه است.
واکسیناسیون موفقیت آمیز چیست؟
منظور این است که واکسن از سد آنتی‌بادی مادر عبور کرده و وارد بورسا مرغ شده است. در یک واکسیناسیون موفق با واکسن زنده گامبورا مرغ بین 5 تا 7 روز ایمن می‌ماند. به همین دلیل دو واکسیناسیون با فاصله 5 تا 7 روز از یکدیگر توصیه می‌شود.
نگاه اجمالی به بیماری گامبورو یا بورس عفونی
بیماری بورس عفونی (IBD، گامبورو، ویروس ایدز مرغ)
وقوع: بسیار رایج در سراسر جهان
گونه‌های آسیب‌پذیر: عمدتاً جوجه ها، سروتیپ 2 در بوقلمون ها و اردک ها
قابلیت انتقال به انسان: ندارد.
سن ابتلا: پرندگان جوان (2-16 هفته)
علل: ویروس بیماری بورس عفونی یک بیرناویروس (birnavirus) است. این ویروسی در برابر عوامل فیزیکی و شیمیایی بسیار مقاوم و پایدار است. بیماری به شدت مسری که از طریق مدفوع، آب و خوراک آلوده پخش می‌شود. این ویروس سیستم ایمنی بدن را از بین می‌برد و به همین دلیل از آن با نام ویروس ایدز مرغ نیز یاد می‌شود. مقاومت و پایداری این ویروس بسیار بالاست و به همین دلیل ریشه کن کردن آن در مزرعه تقریبا غیرممکن است.
عوارض بیماری: افزایش دمای بدن (111 درجه فارنهایت)، اسهال اسیدی آبکی (watery urate diarrhoea)، بی اشتهایی، افسردگی، پرهای ژولیده، لرزش سر، خواب آلودگی و لنگش ممکن است رخ دهد. این بیماری در جوجه‌های گوشتی تا 50 درصد و برای نژاد لگهورن سفید تا 80 درصد عوارض دارد. شایع‌ترین سویه این بیماری Hyper Virulent است که تا 100 درصد و 80 درصد مرگ ومیر دارد.
شیوه‌های انتقال بیماری بورس
بیماری بورس (IBDV) از طریق مدفوع، آب و خوراک آلوده منتقل می‌شود. ناقل‌های دیگر این بیماری به شدت مسری و مقاوم، سوسک‌های تیره رنگ، کرم لارو و موشهای صحرایی هستند.
علائم بالینی
افزایش دمای بدن (111 درجه فارنهایت معادل 44 درجه سانتی گراد)، اسهال اورات آبکی (اسهال آبکی سفید)، بی‌اشتهایی، بی‌حالی، پرهای ژولیده، لرزش سر، خواب آلودگی و لنگش
منابع:
www.farmhealthonline.com
www.poultryhub.org
www.poultryworld.net
vemedim.com
این مقاله به همت هما بهرام پرور و تیم تولید محتوای جهان کاوه افق خزر، تولیدکننده انواع خوراک دام و طیور تهیه شده است. امید است که این مقاله بتواند هر چند کوچک کمک کننده در صنعت پرورش دام و طیور باشد.
با سلام
بابت ارائه مقاله کامل و پرمحتوی پیرامون بیماری گامبورو بسیار سپاسگزارم
سلام
خواهش می کنم…خوشحالیم که مورد توجه شما قرار گرفت.